Cors de nissart en linha – Gramàtica – Pronoms

LU PRONOMS

Un pronom es un mot qu’a li foncions dau nom e que representa ò remplaça:

Un nomAi una bicicleta. Es la mieua
Un adjectiuSiás jove. Lo siás
Un complementSon anats en vila. Li son anats
Una proposicionEs vengut ièr. Lo sabi

Lo pronom s’acòrda en genre e en nombre emb lo nom que remplaça. Li son 7 categorias de pronoms:

  1. Lu pronoms personals
  2. Lu pronoms personals adverbials e neutres
  3. Lu pronoms possessius
  4. Lu pronoms demostratius
  5. Lu pronoms relatius
  6. Lu pronoms interrogatius
  7. Lu pronoms indefinits
1.1 – Definicion

Lo pronom personal indica la persona gramaticala (1a, 2a e 3a personas dau singular e dau plural).

Existon sota 4 formas:

Tonics

Ieu
T
u
Eu, Ela
Nautres, Nautri¹
Vautres, Vautri¹, Vos²
Elu, Eli

COD

Mi
Ti
Lo, La
Nos³
Vos³
Lu, Li

COI

Mi
Ti

Li
Nos³
Vos³
Li

Reflexius

Mi
Ti
Si
Si
Vos³
Si

Precisions

1. NAUTRI e VAUTRI son li formas femenini de NAUTRES e VAUTRES
2. VOS correspònde a la forma de cortesia
3. NOS e VOS son li formas normativi. Coexistisson emb li formas locali NEN e VI

1.2 – Lu pronoms personals tonics

Lu pronoms personals tonics son:

IEU – TU – EU – ELA – NAUTRES – NAUTRI – VAUTRES – VAUTRI – VOS – ELU – ELI

En general, lu pronoms personals tonics:

Afortisson lo subjècteIeu, fau d’espòrt cada jorn
Marcan una oposicionMi platz la mar, mas tu, preferisses la montanha

Lu pronoms personals tonics s’emplègan especialament après:

Li preposicionsPensi a tu, Parla de ieu, Son emb nautres
Li conjoncions de coordenacionTu e elu, Ni ieu ni tu, Eu ò ela
Lu advèrbis de parangonSiáu coma tu, Son mai fòrts que nautres
Li locucions (AQUÒ)+ÈSTRESiáu ieu, Es eu, Siatz vautri
1.3 – Lu pronoms personals COD

Lu pronoms personals Complement d’Objècte Dirècte (COD) son:

MI – TI – LO – LA – NOS – VOS – LU – LI

Lo COD complèta un vèrb en respondent ai questions CU? (CEN) QUE?: Cèrqui lo catLo cèrqui (LO = lo cat)

1.4 – Lu pronoms personals COI

Lu pronoms personals Complement d’Objècte Indirècte (COI) son:

MI – TI – LI – NOS – VOS – LI

Lo COI complèta un vèrb en respondent ai questions A CU?, A (CEN) QUE?: Parli a tuTi parli (TI = a tu)

1.5 – Lu pronoms personals reflexius

Lu pronoms personals reflexius son:

MI – TI – SI – SI – VOS – SI

Son lu pronoms personals particulars emplegats dins lu vèrbs pronominals: Mi passègi, Vos maridatz

1.6 – L’elision dei pronoms personals

Certans pronoms reflexius, COD e COI s’elidon davant una vocala. D’autres au contrari càmbian pas:

MI TI SI LO LA NEN VI
S’elidon davant una vocala
M’assèti, T’aspèra, S’avesinam, L’aimes, N’embèstian, V’agrada
LU LI NOS VOS
Càmbian pas davant una vocala
Lu escotam, Li as, Nos explica, Vos ajudi
1.7 – L’òrdre dei pronoms personals dins la frasa

Lu pronoms personals an una plaça ben definida dins l’òrdre dei mots. Ensin, si plaçan:

Totjorn davant lu vèrbsLa cantam, Mi parles, Nos escotatz
… Levat a l’imperatiuCantem-la!, Parla-mi!, Escotatz-nos!
Lo pronom COD precedisse totjorn lu pronoms COI e reflexiusLa ti doni, Lo si pilha, Rende-lu mi!
2.1 – Definicion

Lo pronom personal adverbial, que si sòna tanben advèrbi pronominal, es un advèrbi que, sensa cessar de l’èstre, pilha la valor de pronom personal.

Existe 2 pronoms d’aqueu tipe qu’èran a l’origina d’advèrbis de luèc:

  • L’advèrbi LI e li sieus formas derivadi
  • L’advèrbi NE’N e li sieus formas derivadi

Lo pronom personal COD neutre LO pòu aver, eu, manti foncions.

2.2 – Lo pronom LI

Lo pronom LI pòu remplaçar:

Un advèrbiVas aià? – Aí, li vau
Un nom introduch per AAnatz au teatre? – Aí, li anam
Una proposicion introducha per ACu cèrca tròba. Pensa-li! (=Pensa an aquò)

Precisions:

LI s’emplèga totplen dins la locucion LI A, LI ESLi a un masaguin dins lo vilatge 
LI pòu existir sota una forma mai estandard ILi a, Li anam I a, I anam

2.3 – Lo pronom NE’N

Lo pronom NE’N pòu remplaçar:

Un advèrbi introduch per DEVen d’aià? – Aí, ne’n ven
Un nom introduch per DE
(preposicion ò article indefinit ò partitiu)
Venes de la glèia? – Aí, ne’n veni
Conoisses de gents aquí? – Aí, ne’n conoissi
Volètz de pan? – Non, ne’n volèm pas
Un nom introduch per un nombrePossedisse cinc maions? – Non, ne’n possedisse sièis!
Una proposicion introducha per DEBessai que vendràNe’n sabi ren (=sabi ren d’aquò)

Lo pronom NE’N pòu cambiar de forma segon li situacions seguenti:

NE’N¹ + Vocala ⇒ N’Ne’n volèm N’avèm vorgut
NE’N + MI TI SI NEN VI‘N²Ne’n parles a ieu Me‘n parles (MI+NE’N=ME’N)
NE’N + M’ T’ S’ N’ V’ N’²M’avisi d’aquò Me n’avisi (M’+NE’N=ME N’)
NE’N + NOS VOSEN³Ne’n doni a vos Vos en doni (VOS+NE’N=VOS EN)

Precisions:

1. NE’N pòu existir sota la forma mai estandard NE: Ne’n vòli, Ne’n pilhes Ne vòli, Ne pilhes

2. Dins lo cas mençonat çai-sus:
Lu pronoms MI TI SI NEN VI devenon successivament ME TE SE NE VE e fusionan emb lo pronom ‘N per donar: ME’N TE‘N SE‘N NE‘N VE’N
Davant d’una vocala, lu pronoms ME TE SE NE VE fusionan pas emb lo pronom N’: ME N’ TE N’ SE N’ NE N’ VE N’
⇒ La forma NOS EN es preferida a NE’N (NEN+NE’N) per defugir la confusion emb lo sol pronom NE’N: Ne’n parles Nos en parles

3. Davant NOS VOS, lo pronom NE’N deven invariablament EN, que sigue davant una consonanta ò una vocala: Vos en doni, Nos en anam

2.4 – Lo pronom LO

LO es un pronom personal COD neutre, valent a dire sensa indicacion de genre ni de nombre.

D’entre lu sieu diferents ròtles, remplaçar:

Un atributEs fòrça lassa. Lo siáu tanben
Un infinitiuVòli pas partir → Lo vòli pas
Una proposicionCau que fagui aquò → Lo cau
Una frasaEs arribat ièr de matin → Lo sabi

Precisions:

LO pòu existir sota la forma mai estandard O: Lo sabi, Lo dies O sabi, O dies

2.5 – L’òrdre dei pronoms LI, NE’N e LO dins la frasa

Quora 2 pronoms si seguisson dins una mesma proposicion, l’òrdre es lo seguent:

Lu pronoms possessius

Lo pronom possessiu marca l’apartenéncia dau nom que representa, valent a dire que remplaça un nom precedit d’un determinant possessiu: Lo mieu estilo es roge, lo tieu es verd (LO TIEU = lo tieu estilo).

Lu pronoms possessius si declinan ensin:

4.1 – Definicion

Lo pronom demostratiu designa e remplaça un nom dont avèm parlat ò dont anam parlar: Aquesta veitura es bèla, mas preferissi aquela (AQUELA = aquela veitura)

Existon 3 formas de pronoms demostratius:

  • La forma simpla
  • La forma compauada
  • La forma indefinida
4.2 – Lu pronoms demostratius simples

Lu pronoms demostratius simples si destrian entre:

  • La forma AQUEST que marca la proximitat
  • La forma AQUEL que marca l’aluenhament
Aluenh.
4.3 – Lu pronoms demostratius compauats

Lu pronoms demostratius d’aluenhament (AQUEU, AQUELA…) tendon de s’impauar dins la lenga parlada e doncas de remplaçar lu pronoms demostratius de proximitat (AQUESTO, AQUESTA…).

La diferéncia entre aluenhament e proximitat si fa per l’apondon dei advèrbis:

D’AQUí per marcar la proximitatAquesto, Aquesta… = Aqueu d’aquí, Aquela d’aquí
D’AIÀ per marcar l’aluenhamentAqueu, Aquela… = Aqueu d’aià, Aquela d’aià
4.4 – Lu pronoms demostratius indefinits

Lu pronoms demostratius indefinits son:

AIÇÒ – AQUÒ – CEN (QUE)

Son de pronoms neutres, valent a dire, que remandan pas a una realitat animada:

AIÇÒ marca la proximitatEscota aiçò!
AQUÒ marca l’aluenhamentAquò m’agrada
CEN (QUE) sièrve de complementSabi cen que penses
CEN (QUE) pòu tanben servir d’interrogatiuCen que diètz?
5.1 – Definicion

Lu pronoms relatius sièrvon a introdurre una proposicion subordonada relativa. Pòdon èstre:

SubjècteL’òme que marcha regarja dins la mieu direccion
ComplementLa frema qu’as rescontrada es una anciana escolana

Podèm destriar 2 formas de pronoms relatius:

  • La forma simpla
  • La forma compauada
5.2 – Lu pronoms relatius simples

Lu pronoms relatius simples son: 

CU – QUE – DONT

CU representa un nom animat. Pòu èstre:

Subjècte¹Cu cèrca tròba
Complement d’objècte indirècteLa persona a cu parles

QUE² representa un nom inanimat. Pòu èstre:

SubjècteLa setmana que ven
Complement d’objècte dirècteLa persona qu’aspèri
Complement d’objècte indirècteLo libre de que parli
Complement de nom³La frema que la camia es roja
Complement circonstancial de luecLa vila que siáu naissut
Complement circonstancial de tempsLo jorn qu’es vengut

DONT pòu èstre:

Complement d’objècte indirècteLo libre dont parli
Complement de nomLa frema dont la camia es roja
Complement circonstancial de luècLa vila dont siáu naissut

Precisions:

1. Lo pronom relatiu CU subjècte s’emplèga subretot dins lu provèrbis. Pòu èstre tanben èstre remplaçat per QUAU que pura s’emplèga gaire: Cu cèrca tròba ⇔ Quau cèrca tròba
2. Davant vocala, QUE deven QU’
3. Coma complement de nom, QUE pòu èstre acompanhat de la preposicion DE: La frema que la camia es roja ⇔ La frema de que la camia es roja
4. DONT e (DE) QUE si pòdon emplegar indiferentament: La filha dont parli La filha de que parli

5.3 – Lu pronoms relatius compauats

Lu pronoms demostratius compauats son de pronoms precedits d’un article:

DefinitL’escòla dins la quala ai estudiat
Contractat emb li preposicions A e DELo film au quau fas allusion

Lu pronoms demostratius compauats son de formas vielhidi emplegadi generalament dins d’escrichs administratius ò de tèxts ancians. S’emplègan plus gaire dins lo lengatge corrent que li preferisse li formas corti: La maion dins la quala siáu naissut ⇔ La maion dont siáu naissut

Article+A
6.1 – Definicion

Lu pronoms interrogatius sièrvon a interrogar sus l’identitat dau nom ò grop nominal, ò sus la natura d’una accion.

Pòdon èstre emplegats dins li interrogativi:

DirèctiCu t’a dich aquò? Cen que fan dins la vida?
IndirèctiDi mi cu t’a dich aquò! Sabi pas cen que fan dins la vida.

Podèm destriar 3 formas de pronoms interrogatius:

  • La forma simpla invariabla
  • La forma simpla variabla
  • La forma compauada
6.2 – Lu pronoms interrogatius simples invariables

Lu pronoms interrogatius simples invariables constituisson la forma mai frequenta:

CU – QUE

CU representa un nom animat. Pòu èstre:

SubjècteCu a dich aquò?
AtributCu es aquela persona?
Complement d’objècte dirècteCu as convidat?
Complement d’objècte indirècteA cu parlatz?

QUE¹ representa un nom inanimat. Dins lo lengatge corrent, s’acompanha sovent dau pronom relatiu CEN qu’es pura facultatiu. QUE pòu èstre:

AtributQues? Cen ques?
De còups, atribut d’un nom animatQue deven? Cen que deven?
Complement d’objècte dirècteQue fas? Cen que volètz?

Precisions:

1. Davant vocala, QUE deven QU

6.3 – Lu pronoms interrogatius simples variables

Lu pronoms interrogatius simples variables s’emplègan plus rarament. Si repartisson en 2 categorias:

QUAUQUALAque pòdon remplaçar CUQuau es aquel òme?
QUANTQUANTAque questionan sus la quantitatQuanti mi dones?
Quantitat
6.4 – Lu pronoms interrogatius compauats

Lu pronoms interrgatius compauats son de pronoms precedits d’un article:

DefinitLo quau es lo melhor?
Contractat emb li preposicions A e DEDei quali mi vòs parlar?
Article+A
7.1 – Lu pronoms numerals

Lu pronoms numerals remplaçan un nom ò grop nominal precedit per un nombre. Ne’n podèm destriar 2 tipes:

  • Lu pronoms numerals cardinals
  • Lu pronoms numerals ordinals

Lu pronoms numerals cardinals son:

Constituits de nombres cardinalsSus quinze personas, dotze son malauti
InvariablesCinc son d’òmes, Cinc son de fremas
… Levat per li chifras UN (1) e DOI (2)¹D’amigas, n’ai una ò doï, Finda tu n’as doás²
De còups acompanhats de determinantsToi lu dètz son aquí

Lu pronoms numerals ordinals son:

Constituits de nombres ordinalsEs vint a dosen de la sieu promocion
VariablesEs segond, Es segonda
Sovent acompanhats de determinantsSiás pas la promiera que mi di aquò

Precisions:

1. DOÏ (2) es la forma au femenin de DOI. Es emplegada solament quora es plaçada après lo nom au quau si rapòrta: Aqueli doi son d’amigas ⇔ D’amigas, n’ai doï
2. DOÁS es una autra forma femenina de DOI. Es pron sovent utilizada e perfiechament equivalenta a DOÏ: D’amigas, n’ai doás ⇔ D’amigas, n’ai doï

7.2 – Lu pronoms indefinits

Lu pronoms indefinits designan un nom ò grop nominal dont precisam pas l’identitat ò lo nombre. Pòdon exprimir:

  • Una quantitat nulla ò absoluda
    • CADUN, CADUNA: Cadun cròmpa quauquaren, Caduna s’es maridada
    • DEGUN, DEGUNA: Degun es pas vengut, Deguna non lo saup
    • REN (invariable): Ren non lo pòu arrestar
    • TOT, TOTA, TOI, TOTI: Tot es bòn, Toi se’n van
  • Una quantitat indefinida:
    • FÒRÇA (invariable): Fòrça revenon
    • MANTU, MANTI: Mantu l’escotan, Manti trabalhan de nuech
    • TANTU, TANTI: Tantu li creson, Tanti vivon luenh d’aquí
    • TOTPLEN (invariable): Totplen lo pensan
  • Una qualitat indeterminada:
    • D’UNU, D’UNI: Certans autors, Certani cauas
    • N’IMPÒRTA CU (invariable)N’impòrta cu lo pòu raubar
    • QAUQUAREN (invariable): Quauquaren mi ven en ment
    • QUAUQU’UN, QUAUQU’UNA, QUAUQU’UNS, QUAUQU’UNI: Quauqu’un ti sòna, Ne’n conoissi quauqu’uni
    • TAU, TALA, TAUS, TALI: Lo veï tau coma ti ve, Tala es la question
  • Una semblança ò una diferéncia:
    • UN AUTREUNA AUTRAD’AUTRES, D’AUTRI: N’ai una autra, D’autres fan la fèsta
    • L’AUTRE, L’AUTRALU AUTRESLI AUTRI: L’autre es a maion, Li autri van a l’escòla
    • LO MESME, LA MESMA, LU MESMES, LI MESMI: Son totjorn lu mesmes, Ai la mesma en roge