Cors de nissart en linha – Gramàtica – Pronoms

Lu pronoms

Un pronom es un mot qu’a li foncions dau nom e que representa ò remplaça:

 
Un nomAi una bicicleta. Es la mieua.
Un adjectiuSiás jove. Lo siás.
Un complementSon anats en vila. Li son anats.
Una proposicionEs vengut ièr. Lo sabi.

Lo pronom s’acòrda en genre e en nombre emb lo nom que remplaça. Li son 7 categorias de pronoms:

  1. Lu pronoms personals
  2. Lu pronoms personals adverbials e neutres
  3. Lu pronoms possessius
  4. Lu pronoms demostratius
  5. Lu pronoms relatius, qu’introduson una proposicion subordonada relativa
  6. Lu pronoms interrogatius, qu’introduson una question
  7. Lu pronoms indefinits
1.1 – Cas general

Lo pronom personal indica la persona gramaticala (1a, 2a e 3a personas dau singular e dau plural).

Existon sota 4 formas:

Tonics

Ieu
T
u
Eu, Ela
Nautres, Nautri¹
Vautres, Vautri¹, Vos²
Elu, Eli

COD

Mi
Ti
Lo, La
Nos³
Vos³
Lu, Li

COI

Mi
Ti

Li
Nos³
Vos³
Li

Reflexius

Mi
Ti
Si
Si
Vos³
Si

Precisions

1. NAUTRI e VAUTRI son li formas femenini de NAUTRES e VAUTRES.
2. VOS correspònde a la forma de cortesia.
3. NOS e VOS son li formas normativi. Coexistisson emb li formas locali NEN e VI.

1.2 – Lu pronoms personals tonics

Lu pronoms personals tonics son:

IEU – TU – EU – ELA – NAUTRES – NAUTRI – VAUTRES – VAUTRI – VOS – ELU – ELI

En general, lu pronoms personals tonics:

Afortisson lu subjècteIeu, fau d’espòrt cada jorn
Marcan una oposicionMi platz la mar, mas tu, preferisses la montanha

Lu pronoms personals tonics s’emplègan especialament après:

Li preposicionsPensi a tu, Parla de ieu, Son emb nautres
Li conjoncions de coordenacionTu e elu, Ni ieu ni tu, Eu ò ela
Lu advèrbis de parangonSiáu coma tu, Son mai fòrts que nautres
Li locucions (AQUÒ)+ÈSTRESiáu ieu, Es eu, Siatz vautri
1.3 – Lu pronoms personals COD

Lu pronoms personals Complement d’Objècte Dirècte (COD) son:

MI – TI – LO – LA – NOS – VOS – LU – LI

Lo COD complèta un vèrb en respondent ai questions CU? (CEN) QUE?: Cèrqui lo catLo cèrqui (LO = lo cat)

1.4 – Lu pronoms personals COI

Lu pronoms personals Complement d’Objècte Indirècte (COI) son:

MI – TI – LI – NOS – VOS – LI

Lo COI complèta un vèrb en respondent ai questions A CU?, A (CEN) QUE?: Parli a tuTi parli (TI = a tu)

1.5 – Lu pronoms personals reflexius

Lu pronoms personals reflexius son:

MI – TI – SI – SI – VOS – SI

Son lu pronoms personals particulars emplegats dins lu vèrbs pronominals: Mi passègi, Vos maridatz

1.6 – L’elision dei pronoms personals

Certans pronoms reflexius, COD e COI s’elidon davant una vocala. D’autres au contrari càmbian pas:

MI TI SI LO LA NEN VI
s’elidon davant una vocala
M’assèti, T’aspèra, S’avesinam, L’aimes, N’embèstian, V’agrada
LU LI NOS VOS
càmbian pas davant una vocala
Lu escotam, Li as, Nos explica, Vos ajudi
1.7 – L’òrdre dei pronoms personals dins la frasa

Lu pronoms personals an una plaça ben definida dins l’òrdre dei mots. Ensin, si plaçan:

Totjorn davant lu vèrbsLa cantam, Mi parles, Nos escotatz
Levat a l’imperatiuCantem-la!, Parla-mi!, Escotatz-nos!
Lo pronom COD precedisse totjorn lu pronoms COI e reflexiusLa ti doni, Lo si pilha, Rende-lu mi!
2.1 – Cas general

Lo pronom personal adverbial, que si sòna tanben advèrbi pronominal, es un advèrbi que, sensa cessar de l’èstre, pilha la valor de pronom personal.

Existe 2 pronoms d’aqueu tipe qu’èran a l’origina d’advèrbis de luec:

  • L’advèrbi LI e li sieus formas derivadi
  • L’advèrbi NE’N e li sieus formas derivadi

Lo pronom personal COD neutre LO pòu aver, eu, manti foncions.

2.2 – Lo pronom LI

Lo pronom LI pòu èstre:

Un pronom adverbial,
valent a dire que remplaça un advèrbi
Vas aià? – Aí, li vau
Un pronom personal
remplaçant un nom introduch per A
(COI ò preposicion)
Obedisse ai òrdres? – Aí, li obedisse
Anatz au teatre? – Aí, li anam
Un pronom neutre
que remplaça una proposicion introducha per A
Cu cèrca tròba. Pensa-li! (=Pensa an aquò)

Precisions:

LI s’emplèga totplen dins la locucion LI A, LI ESLi a un masaguin dins lo vilatge 
LI pòu existir sota una forma mai estandard ILi a, Li anam I a, I anam

2.3 – Lo pronom NE’N

Lo pronom NE’N pòu èstre:

Un pronom adverbial,
remplaçant un advèrbi introduch per DE
Ven d’aià? – Aí, ne’n ven
Un pronom personal
remplaçant un nom introduch per DE

(preposicion ò article indefinit/partitiu)
Venes de la glèia? – Aí, ne’n veni
Conoisses de gents aquí? – Aí, ne’n conoissi
Volètz de pan? – Non, ne’n volèm pas
Un pronom personal
remplaçant un nom introduch per una chifra
Cròmpes un pastisson? – Aí, ne’n cròmpi un
Possedisse cinc maions? – Non, ne’n possedisse sièis
!
Un pronom neutre
que remplaça una proposicion introducha per DE
Bessai que vendràNe’n sabi ren (=sabi ren d’aquò)

Lo pronom NE’N pòu cambiar de forma segon li situacions seguenti:

NE’N¹ + Vocala ⇒ N’Ne’n volèm N’avèm vorgut
NE’N + MI TI SI NEN VI‘N²Ne’n parles a ieu Me‘n parles (MI+NE’N=ME’N)
NE’N + M’ T’ S’ N’ V’ N’²M’avisi d’aquò Me n’avisi (M’+NE’N=ME N’)
NE’N + NOS VOSEN³Ne’n doni a vos Vos en doni (VOS+NE’N=VOS EN)

Precisions:

1. NE’N pòu existir sota la forma mai estandard NE: Ne’n vòli, Ne’n pilhes Ne vòli, Ne pilhes

2. Dins lo cas mençonat çai-sus:
Lu pronoms MI TI SI NEN VI devenon successivament ME TE SE NE VE e fusionan emb lo pronom ‘N per donar: ME’N TE‘N SE‘N NE‘N VE’N
Davant d’una vocala, lu pronoms ME TE SE NE VE fusionan pas emb lo pronom N’: ME N’ TE N’ SE N’ NE N’ VE N’
⇒ La forma NOS EN es preferida a NE’N (NEN+NE’N) per defugir la confusion emb lo sol pronom NE’N: Ne’n parles Nos en parles

3. Davant NOS VOS, lo pronom NE’N deven invariablament EN, que sigue davant una consonanta ò una vocala: Vos en doni, Nos en anam

2.4 – Lo pronom LO

LO es un pronom personal COD neutre, valent a dire sensa indicacion de genre ni de nombre.

D’entre lu sieu diferents ròtles, pòu:

Servir d’atributEs fòrça lassa. Lo siáu tanben
Remplaçar un infinitiuVòli pas partir → Lo vòli pas
Remplaçar una proposicionCau que fagui aquò → Lo cau
Remplaçar una frasaEs arribat ièr de matin → Lo sabi

Precisions:

LO pòu existir sota la forma mai estandard O: Lo sabi, Lo dies O sabi, O dies

2.5 – L’òrdre dei pronoms LI, NE’N e LO dins la frasa

Quora 2 pronoms si seguisson dins una mesma proposicion, l’òrdre es lo seguent:

3.1 – Cas general

Lo pronom possessiu marca l’apartenéncia dau nom que representa, valent a dire que remplaça un nom precedit d’un determinant possessiu: Lo mieu estilo es roge, lo tieu es verd (LO TIEU = lo tieu estilo).

Lu pronoms possessius si declinan ensin:

4.1 – Cas general

Lo pronom demostratiu designa e remplaça un nom dont a parlat ò dont va parlar: Aquesta veitura es bèla, mas preferissi aquela (AQUELA = aquela veitura)

Existon 3 formas de pronoms demostratius:

  • La forma simpla
  • La forma compauada
  • La forma indefinida
4.2 – Li formas simpli

Coma per lu determinants demostratius, lu pronoms demostratius simples si destrian entre lu pronoms demostratius de proximitat e aquelu d’aluenhament.

Lu pronoms demostratius de proximitat son:

Féminin

Lu pronoms demostratius d’aluenhament son:

Féminin
4.3 – Li formas compauadi

Coma per lu determinants demostratius, lu pronoms demostratius d’aluenhament (AQUEU, AQUELA…) pilhan sovent lo dessobre dins la lenga parlada e son sovent emplegats en plaça dei pronoms de proximitat (AQUESTO, AQUESTA…).

La diferéncia entre aluenhament e proximitat si fa per l’apondon dei advèrbis:

D’AQUí
que marcan la proximitat
Aquesto, Aquesta… = Aqueu d’aquí, Aquela d’aquí
D’AIÀ
que marcan l’aluenhament
Aqueu, Aquela… = Aqueu d’aià, Aquela d’aià