Lu pronoms
Un pronom es un mot qu’a li foncions dau nom e que representa ò remplaça:
| Un nom | Ai una bicicleta. Es la mieua. |
| Un adjectiu | Siás jove. Lo siás. |
| Un complement | Son anats en vila. Li son anats. |
| Una proposicion | Es vengut ièr. Lo sabi. |
Lo pronom s’acòrda en genre e en nombre emb lo nom que remplaça. Li son 7 categorias de pronoms:
- Lu pronoms personals
- Lu pronoms personals adverbials e neutres
- Lu pronoms possessius
- Lu pronoms demostratius
- Lu pronoms relatius, qu’introduson una proposicion subordonada relativa
- Lu pronoms interrogatius, qu’introduson una question
- Lu pronoms indefinits
1 – Lu pronoms personals
1.1 – Cas general
Lo pronom personal indica la persona gramaticala (1a, 2a e 3a personas dau singular e dau plural).
Existon sota 4 formas:
Tonics
Ieu
Tu
Eu, Ela
Nautres, Nautri¹
Vautres, Vautri¹, Vos²
Elu, Eli
COD
Mi
Ti
Lo, La
Nos³
Vos³
Lu, Li
COI
Mi
Ti
Li
Nos³
Vos³
Li
Reflexius
Mi
Ti
Si
Si
Vos³
Si
Precisions
1. NAUTRI e VAUTRI son li formas femenini de NAUTRES e VAUTRES.
2. VOS correspònde a la forma de cortesia.
3. NOS e VOS son li formas normativi. Coexistisson emb li formas locali NEN e VI.
1.2 – Lu pronoms personals tonics
Lu pronoms personals tonics son:
IEU – TU – EU – ELA – NAUTRES – NAUTRI – VAUTRES – VAUTRI – VOS – ELU – ELI
En general, lu pronoms personals tonics:
| Afortisson lu subjècte | Ieu, fau d’espòrt cada jorn |
| Marcan una oposicion | Mi platz la mar, mas tu, preferisses la montanha |
Lu pronoms personals tonics s’emplègan especialament après:
| Li preposicions | Pensi a tu, Parla de ieu, Son emb nautres |
| Li conjoncions de coordenacion | Tu e elu, Ni ieu ni tu, Eu ò ela |
| Lu advèrbis de parangon | Siáu coma tu, Son mai fòrts que nautres |
| Li locucions (AQUÒ)+ÈSTRE | Siáu ieu, Es eu, Siatz vautri |
1.3 – Lu pronoms personals COD
Lu pronoms personals Complement d’Objècte Dirècte (COD) son:
MI – TI – LO – LA – NOS – VOS – LU – LI
Lo COD complèta un vèrb en respondent ai questions CU? (CEN) QUE?: Cèrqui lo cat → Lo cèrqui (LO = lo cat)
1.4 – Lu pronoms personals COI
Lu pronoms personals Complement d’Objècte Indirècte (COI) son:
MI – TI – LI – NOS – VOS – LI
Lo COI complèta un vèrb en respondent ai questions A CU?, A (CEN) QUE?: Parli a tu → Ti parli (TI = a tu)
1.5 – Lu pronoms personals reflexius
Lu pronoms personals reflexius son:
MI – TI – SI – SI – VOS – SI
Son lu pronoms personals particulars emplegats dins lu vèrbs pronominals: Mi passègi, Vos maridatz
1.6 – L’elision dei pronoms personals
Certans pronoms reflexius, COD e COI s’elidon davant una vocala. D’autres au contrari càmbian pas:
| MI – TI – SI – LO – LA – NEN – VI s’elidon davant una vocala | M’assèti, T’aspèra, S’avesinam, L’aimes, N’embèstian, V’agrada |
| LU – LI – NOS – VOS càmbian pas davant una vocala | Lu escotam, Li as, Nos explica, Vos ajudi |
1.7 – L’òrdre dei pronoms personals dins la frasa
Lu pronoms personals an una plaça ben definida dins l’òrdre dei mots. Ensin, si plaçan:
| Totjorn davant lu vèrbs… | La cantam, Mi parles, Nos escotatz |
| … Levat a l’imperatiu | Cantem-la!, Parla-mi!, Escotatz-nos! |
| Lo pronom COD precedisse totjorn lu pronoms COI e reflexius | La ti doni, Lo si pilha, Rende-lu mi! |
2 – Lu pronoms personals adverbials e neutres
2.1 – Cas general
Lo pronom personal adverbial, que si sòna tanben advèrbi pronominal, es un advèrbi que, sensa cessar de l’èstre, pilha la valor de pronom personal.
Existe 2 pronoms d’aqueu tipe qu’èran a l’origina d’advèrbis de luec:
- L’advèrbi LI e li sieus formas derivadi
- L’advèrbi NE’N e li sieus formas derivadi
Lo pronom personal COD neutre LO pòu aver, eu, manti foncions.
2.2 – Lo pronom LI
Lo pronom LI pòu èstre:
| Un pronom adverbial, valent a dire que remplaça un advèrbi | Vas aià? – Aí, li vau |
| Un pronom personal remplaçant un nom introduch per A (COI ò preposicion) | Obedisse ai òrdres? – Aí, li obedisse Anatz au teatre? – Aí, li anam |
| Un pronom neutre que remplaça una proposicion introducha per A | Cu cèrca tròba. Pensa-li! (=Pensa an aquò) |
Precisions:
⇒ LI s’emplèga totplen dins la locucion LI A, LI ES: Li a un masaguin dins lo vilatge
⇒ LI pòu existir sota una forma mai estandard I: Li a, Li anam ⇔ I a, I anam
2.3 – Lo pronom NE’N
Lo pronom NE’N pòu èstre:
| Un pronom adverbial, remplaçant un advèrbi introduch per DE | Ven d’aià? – Aí, ne’n ven |
| Un pronom personal remplaçant un nom introduch per DE (preposicion ò article indefinit/partitiu) | Venes de la glèia? – Aí, ne’n veni Conoisses de gents aquí? – Aí, ne’n conoissi Volètz de pan? – Non, ne’n volèm pas |
| Un pronom personal remplaçant un nom introduch per una chifra | Cròmpes un pastisson? – Aí, ne’n cròmpi un Possedisse cinc maions? – Non, ne’n possedisse sièis! |
| Un pronom neutre que remplaça una proposicion introducha per DE | Bessai que vendrà – Ne’n sabi ren (=sabi ren d’aquò) |
Lo pronom NE’N pòu cambiar de forma segon li situacions seguenti:
| NE’N¹ + Vocala ⇒ N’ | Ne’n volèm ⇒ N’avèm vorgut |
| NE’N + MI TI SI NEN VI ⇒ ‘N² | Ne’n parles a ieu ⇒ Me‘n parles (MI+NE’N=ME’N) |
| NE’N + M’ T’ S’ N’ V’ ⇒ N’² | M’avisi d’aquò ⇒ Me n’avisi (M’+NE’N=ME N’) |
| NE’N + NOS VOS ⇒ EN³ | Ne’n doni a vos ⇒ Vos en doni (VOS+NE’N=VOS EN) |
Precisions:
1. NE’N pòu existir sota la forma mai estandard NE: Ne’n vòli, Ne’n pilhes ⇔ Ne vòli, Ne pilhes
2. Dins lo cas mençonat çai-sus:
⇒ Lu pronoms MI TI SI NEN VI devenon successivament ME TE SE NE VE e fusionan emb lo pronom ‘N per donar: ME’N TE‘N SE‘N NE‘N VE’N
⇒ Davant d’una vocala, lu pronoms ME TE SE NE VE fusionan pas emb lo pronom N’: ME N’ TE N’ SE N’ NE N’ VE N’
⇒ La forma NOS EN es preferida a NE’N (NEN+NE’N) per defugir la confusion emb lo sol pronom NE’N: Ne’n parles ⇔ Nos en parles
3. Davant NOS VOS, lo pronom NE’N deven invariablament EN, que sigue davant una consonanta ò una vocala: Vos en doni, Nos en anam
2.4 – Lo pronom LO
LO es un pronom personal COD neutre, valent a dire sensa indicacion de genre ni de nombre.
D’entre lu sieu diferents ròtles, pòu:
| Servir d’atribut | Es fòrça lassa. Lo siáu tanben |
| Remplaçar un infinitiu | Vòli pas partir → Lo vòli pas |
| Remplaçar una proposicion | Cau que fagui aquò → Lo cau |
| Remplaçar una frasa | Es arribat ièr de matin → Lo sabi |
Precisions:
⇒ LO pòu existir sota la forma mai estandard O: Lo sabi, Lo dies ⇔ O sabi, O dies
2.5 – L’òrdre dei pronoms LI, NE’N e LO dins la frasa
Quora 2 pronoms si seguisson dins una mesma proposicion, l’òrdre es lo seguent:
3 – Lu pronoms possessius
3.1 – Cas general
Lo pronom possessiu marca l’apartenéncia dau nom que representa, valent a dire que remplaça un nom precedit d’un determinant possessiu: Lo mieu estilo es roge, lo tieu es verd (LO TIEU = lo tieu estilo).
Lu pronoms possessius si declinan ensin:
Masculin singular
LO MIEU
LO TIEU
LO SIEU
LO NÒSTRE
LO VÒSTRE
LO SIEU
Femenin singular
LA MIEUA
LA TIEUA
LA SIEUA
LA NÒSTRA
LA VÒSTRA
LA SIEUA
Masculin plural
LU MIEUS
LU TIEUS
LU SIEUS
LU NÒSTRES
LU VÒSTRES
LU SIEUS
Femenin plural
LI MIEUI
LI TIEUI
LI SIEUI
LI NÒSTRI
LI VÒSTRI
LI SIEUI
4 – Lu pronoms demostratius
4.1 – Cas general
Lo pronom demostratiu designa e remplaça un nom dont a parlat ò dont va parlar: Aquesta veitura es bèla, mas preferissi aquela (AQUELA = aquela veitura)
Existon 3 formas de pronoms demostratius:
- La forma simpla
- La forma compauada
- La forma indefinida
4.2 – Li formas simpli
Coma per lu determinants demostratius, lu pronoms demostratius simples si destrian entre lu pronoms demostratius de proximitat e aquelu d’aluenhament.
Lu pronoms demostratius de proximitat son:
x
Masculin
Féminin
Singulier
AQUESTO
AQUESTA
Pluriel
AQUESTU
AQUESTI
Lu pronoms demostratius d’aluenhament son:
x
Masculin
Féminin
Singulier
AQUEU
AQUELA
Pluriel
AQUELU
AQUELI
4.3 – Li formas compauadi
Coma per lu determinants demostratius, lu pronoms demostratius d’aluenhament (AQUEU, AQUELA…) pilhan sovent lo dessobre dins la lenga parlada e son sovent emplegats en plaça dei pronoms de proximitat (AQUESTO, AQUESTA…).
La diferéncia entre aluenhament e proximitat si fa per l’apondon dei advèrbis:
| D’AQUí que marcan la proximitat | Aquesto, Aquesta… = Aqueu d’aquí, Aquela d’aquí |
| D’AIÀ que marcan l’aluenhament | Aqueu, Aquela… = Aqueu d’aià, Aquela d’aià |