L’occitan nissart còmpta 5 vocalas simpli, valent a dire li vocalas de basa que pòrtan pas d’accent grafic: A – E – I – O – U

Existe una seisena vocala, Y, qu’es emplegada solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulari dau nissart. Si pronóncia segon la lenga d’origina.

Precisions:

1. E [e] si pronóncia coma la É dau francés (été)
2. O [u] si pronóncia coma la OU dau francés (outre) ò la U de l’alemand (und)
3. O si pòu pronóncia [ow] dins certans cas, especialament davant certans grops de consonantas
4. U [y] si pronóncia coma la U dau francés (usure) ò la Ü de l’alemand (über)
5. U si pronóncia pas davant Q e dins la combinason GU+vocala

Li vocalas pòdon portar un accent grafic qu’a per foncion d’indicar la plaça de l’accent tonic dins lu mots irregularament accentuats, e que pòu modificar la pronóncia de la vocala.

Li son 2 tipes d’accent grafic: l’accent agut e l’accent grèu:

Precisions:

1. Cau ben prononciar distintament la letra E [e] barrada e la letra È [ε] dubèrta. Dins certans cas, una error de pronóncia pòu cambiar lo sens d’un mot: Beu-Bèu, Set-Sèt, Peu-Pèu…  
2. La letra Ò pòu èstre diftongada [wɔ] dins certans cas: Bòn, Fòrça, Pòrt, Pòsta, Tremòla… La nòrma classica qu’emplegam aquí non marca aquel diftòng. Pura, certans autors nissarts an decidit de la marcar en adoptant una ortografia especifica:
   • Reinat TOSCANO¹ l’ortografia OA: Boan, Foarça, Poart, Poasta, Tremoala…
   • Bernat FRUCHIER² la marca per un accent circonflèx Ô: Bôn, Fôrça, Pôrt, Pôsta, Tremôla…
   • Jan-Luc SAUVAIGO³ l’ortografia UÒ: Buòn, Fuòrça, Puòrt, Puòsta, Tremuòla…

1. – Reinat TOSCANO es un sòci fidèl de Nissa Pantai e un escrivan occitan talentuós, autor de numerós libres dont la famoa Gramàtica dau niçard e la sèria dei aventuras dau policier Matieu Sampeyre.
2. – Bernat FRUCHIER es un membre fondator dau Centre Cultural Occitan País Nissart (CCÒC, futur Nissa Pantai), ne’n siguèt lo 2d president e demòra president d’onor.
3. – Jan-Luc SAUVAIGO es un autor-compositor-interprèta occitan famós e un dei membres fondators dau CCÒC País Nissart.

Una vocala nasala es un son que deu passar a l’encòup per la boca e lo nas. L’occitan nissart còmpta 5 sons nasals distints: [ãŋ], [ãɱ] – [ɛ̃ŋ], [ɛ̃ɱ] – [īŋ], [īɱ] – [uŋ], [uɱ] – [yŋ], [yɱ]

Precisions:

• Li vocalas+N/M son nasali davant una consonanta ò en fin de mot: Canta [‘kãŋta], Ben [‘bɛ̃ŋ], Gamba [‘gãɱba], Fum [‘fyŋ]
• Son pas nasali davant dei vocalas: Anar [a’na], Frema [‘fʀema]
• L’M nasala si pronóncia [ŋ] en fin de mot: Camba [‘kãɱba] ⇔ Siam [‘sjãŋ]

Li semivocalas, dichi tanben semiconsonantas, son de sons que si tròban a miegcamin entre la vocala e la consonanta. Ne’n destriam 3:

Li semivocalas si retròban dins lu diftòngs e triftòngs (veire lo ponch n°3)

Lu diftòngs fòrts, dichs descendents, son lu fonèmas compauats per li sequéncias vocala-semivocala e pòrtan generalament l’accent tonic sus la 1a vocala:

Precisions:

1. AI tende de si prononciar [ej] quora es pas tonic: Laissi [‘lajsi], Laissar [lej’sa]
2. AU tende de si prononciar [ɔw] quora es pas tonic e dins certans cas particulars: Daurat [dɔw’ʀat]
3. IU tende de si prononciar [jew]: Viu [‘vjew], Actiu [a’tjew]

Lu diftòngs debles, dichs ascendents, son lu fonèmas compauats per li sequéncias semivocala-vocala e pòrtan generalament l’accent tonic sus la 2a vocala:

Precisions:

1. Après Q e G (davant E e I), U es muda, doncas li a pas de diftòng: Fague [fa’ge], Quadre [‘kadʀe]

Lu triftòngs son lu fonèmas compauats per li sequéncias semivocala-vocala-semivocala:

L’iatús es la succession de doi vocalas que forman doi sillabas diferenti. Certans grops de vocalas forman naturalament un iatús:

Precisions:

Certani combinasons de vocalas forman un diftòng ò un iatús segon la plaça de l’accent tonic. Li a un iatús quora l’accent tonic tomba sus la promiera vocala:
– IA: Tria [‘tʀia] ⇔ Cambiar [kãɱ’bja], Bèstia [‘bεstja]
– UE: Adue [a’dye] ⇔ Fuec [‘fwœk], Vuechen [vµe’t∫ɛ̃ŋ]

L’occitan nissart còmpta 20 consonantas. Doi d’entre eli, K e W, son emplegadi solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulaari dau nissart. Si pronóncian segon la lenga d’origina.

Precisions:

1. La letra H si retròba solament dins li combinasons de consonantas seguenti:
– CH prononciada [t∫]: Chaminèia [t∫ami’nεja], Fachenda [fa’t∫ɛ̃ŋda]
– LH prononciada [j]: Ulhauç [y’jaw], Familha [fa’mija]
– NH prononciada [ɲ]: Nhif [‘ɲif], Montanha [muŋ’taɲa] 

Fòra d’aquela situacion, l’H isolada si pòu trobar:
– En occitan gascon, dont l’H remplaça la letra F e si pronóncia coma una [h] aspirada: Fèsta [‘fɛsta] ⇔ Hèsta [‘hɛstœ]
– Dins lu noms pròpris ò mots estrangiers, dont l’H si pronóncia segon la lenga d’origina: Hinault [i’no], Helsinki [‘helsiŋki]

2. La letra Q es totjorn seguida d’una U que si pronóncia pas.

3. D’un temps, l’R intervocalica si prononciava coma l’R que podèm audir en englés [ɹ]. Pura, la pronóncia grassejada [ʀ] tende de si generalizar sota l’influéncia dau francés. Per retrobar l’autenticitat dau nissart, preconizam lo restabliment d’aquela pronóncia distinta: Èra [‘ɛɹa] ⇔ Tèrra [‘tɛʀa] 

4. Dins certans mots de formacion sabenta, l’X intervocalica manten la pronóncia [ks, s]: Maximal [maksi’mal, masi’mal]

La Ç cedilha es la soleta consonanta que pòrta un signe diacritic, dich cedilha. 

Si pronóncia [s] e existe pas que:

Davant li vocalas E e I, la C sensa cedilha si pronóncia naturalament [s]

Li dobli consonantas son rari e si limitan a 8 cas: CC, DD, GG, LL, MM, NN, RR e SS.

Precisions:

Li consonantas dobli qu’avèm pas mençonadi çai sus (BB, FF, HH, JJ, KK, PP, QQ, TT, VV, WW, XX, ZZ), en principi, existon pas en nissart, levat dins 2 cas particulars:
– Dins quaucu mots compauats e sodats: Sub + Baltic ⇒ Subbaltic, Cap + Pelat ⇒ Cappelat
– Dins lu mots estrangiers non adaptats au nissart mas utilizats: Jazz, Trekking, Exxon

L’occitan nissart còmpta mantu grops de consonantas que retrobam principalament dins certans mots de formacion sabenta e que pòdon esitar entre:

• Una pronóncia completa (toti li consonantas son prononciadi)
• Una pronóncia simplificada (sola la 2a consonanta es prononciada)

D’autres grops de consonantas preferisson una pronóncia simplificada que retrobam sistematicament dins lu mots de formacion populara.

Precisions:

1. Dins certans cas de pronóncia simplificada, la 1a consonanta si pòu vocalizar:
– Après E e È, la 1a consonanta tende de si prononciar [j]: Dialècte [dja’lɛjte]
– Après O, la 1a consonanta tende de si prononciar [w]: Opcion [ow’sjuŋ]
2. Davant li vocalas E e I

Precisions:

1. – La G finala
– Si pronóncia [k] dins la màger part dei cas: Dialòg [dja’lɔk]
– Si pronóncia [k] dins lu mots dont la G en posicion non finala si pronóncia basicament [k]: Sanguinós [sãŋgi’nus] ⇔ Sang [‘sãŋk]
– Si pronóncia [tʃ] dins lu mots dont la G en posicion non finala si pronóncia basicament [dʒ]: Mieja [‘mjedʒa] ⇔ Mieg [’mjetʃ] 

2. – L’R finala
Si pronóncia [ʀ] dins la màger part dei cas: Mar [‘maʀ]

Es sistematicament muda:
– Quora es la marca de l’infinitiu: Anar [a’na], Finir [fi’ni], Créisser [‘kʀejse]
– Dins lu mots en -IER: Darrier [da’ʀje]
– Dins certans mots en -OR: Pescador [peska’du] ⇔ Motor [mu’tuʀ] 

3. – L’S finala
Si pronóncia [s] dins mantu cas, especialament:
– Dins quaucu mots: País [pa’is]
– Dins lu mots emb lo sufix aumentatiu -ÀS: Grandàs [gʀãŋ’das]
– Dins la conjugason, quora es la marca de la 2a persona dau singular: Parles [‘paʀles]
– Quora es la terminason de certans adjectius: Famós [fa’mus]

Es muda:
– Dins mantu mots: Pantais [pãŋ’taj], Sièis [‘sjɛj]
– Quora exprimisse la marca dau plural: Libres [‘libʀe]