Cors de nissart en linha – Fonetica – Pronóncia

LI RÈGLAS DE PRONÓNCIA

AaBbCcDdEeFfGgHhIiJjKkLlMm
NnOoPpQqRrSsTtUuVvWwXxYyZz

L’occitan nissart utiliza l’alfabet latin que còmpta 26 letras.

Tres d’entre eli, K, W e Y, son emplegadi solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulari dau nissart.

Certani letras pòdon contenir:

Un accent agutÁÉÍÓÚ
Un accent grèuÀÈÒ
Un tremaË – Ï – Ü
Una cedilhaÇ
2.1 – Li vocalas simpli

L’occitan nissart còmpta 5 vocalas simpli, valent a dire li vocalas de basa que pòrtan pas d’accent grafic: AEIOU

Existe una seisena vocala, Y, qu’es emplegada solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulari dau nissart. Si pronóncia segon la lenga d’origina.

A

[a]

Azard, Cabra, Data, Masca, Valada

E

[e]¹

Estela, Cebeta, Metre, Que, Regde

[i]

Idilic, Civil, Finir, Limit, Timid

O

[u]²

[ow]³

Orror, Color, Doctor, Motor, Sonoritat

Oliva, Octava, Optica

U

[y]

[/]

Usura, Cumul, Futur, Just, Mutual

Quant, Quora, Guèrra, Guitarra

Precisions:

  1. E [e] si pronóncia coma la É dau francés (été)
  2. O [u] si pronóncia coma la OU dau francés (outre) ò la U de l’alemand (und)
  3. O si pòu pronóncia [ow] dins certans cas, especialament davant certans grops de consonantas
  4. U [y] si pronóncia coma la U dau francés (usure) ò la Ü de l’alemand (über)
  5. U si pronóncia pas davant Q e dins la combinason GU+vocala
2.2 – Li vocalas accentuadi

Li vocalas pòdon portar un accent grafic qu’a per foncion d’indicar la plaça de l’accent tonic dins lu mots irregularament accentuats, e que pòu modificar la pronóncia de la vocala.

Li son 2 tipes d’accent grafic: l’accent agut e l’accent grèu:

Á

[e]

[o]

Siáu, Siás

Tiniá, Vesubiá

É

[e]

Diménegue, Cortés

Í 

[i]

Ísola, Aquí, Precís

Ó

[u]

Ónher, Conóisser, Famós

Ú

[y]

Ústria, Assidú, Confús

À

[a]

Ànima, Sofà, Galatàs

È

[ε]¹

Èstre, Cafè, Interès

Ò

[ɔ]

[wɔ]²

Òme, Aquò, Gròs

Òrt, Bòna

Precisions:

  1. Cau ben prononciar distintament la letra E [e] barrada e la letra È [ε] dubèrta. Dins certans cas, una error de pronóncia pòu cambiar lo sens d’un mot: Beu-Bèu, Set-Sèt, Peu-Pèu…  
  2. La letra Ò pòu èstre diftongada [wɔ] dins certans cas: Bòn, Fòrça, Pòrt, Pòsta, Tremòla… La nòrma classica qu’emplegam aquí non marca aquel diftòng. Pura, certans autors nissarts an decidit de la marcar en adoptant una ortografia especifica:
    • Reinat TOSCANO¹ l’ortografia OA: Boan, Foarça, Poart, Poasta, Tremoala…
    • Bernat FRUCHIER² la marca per un accent circonflèx Ô: Bôn, Fôrça, Pôrt, Pôsta, Tremôla…
    • Jan-Luc SAUVAIGO³ l’ortografia : Bn, Frça, Prt, Psta, Tremla…
2.3 – Li vocalas nasali

Una vocala nasala es un son que deu passar a l’encòup per la boca e lo nas. L’occitan nissart còmpta 5 sons nasals distints: [ãŋ], [ãɱ] [ɛ̃ŋ], [ɛ̃ɱ] [īŋ], [īɱ] [uŋ], [uɱ] [yŋ], [yɱ]

AN

[ãŋ]

An, Banca, Tant

EN

[ɛ̃ŋ]

En, Ben, Ren

IN

[īŋ]

Intrar, Cinc, Fin

ON

[uŋ]

Onda, Dont, Non

UN

[yŋ]

Un, Cuntar, Junh

AM

[ãɱ]

Ample, Gamba, Lamp

EM

[ãɱ]

Emb, Membre, Sembla

IM

[iɱ]

Impression, Limbe, Simple

OM

[uɱ]

Ombre, Rompre, Tomba

UM

[yɱ]

Umble, Umbèrt, Dumping

Precisions:

  • Li vocalas+N/M son nasali davant una consonanta ò en fin de mot: Canta [‘kãŋta], Ben [‘bɛ̃ŋ], Gamba [gãɱba], Fum [‘fyŋ]
  • Son pas nasali davant dei vocalas: Anar [a’na], Frema [‘fʀema]
  • L’M nasala si pronóncia [ŋ] en fin de mot: Camba [‘kãɱba]Siam [‘sjãŋ]
2.4 – Li semivocalas

Li semivocalas, dichi tanben semiconsonantas, son de sons que si tròban a miegcamin entre la vocala e la consonanta. Ne’n destriam 3:

[j] (mieg son [i])
Comparable au J alemand
Retranscrich per I ò LHPantais [pãŋ’taj], Detalh [de’taj]
[µ] (mieg son [y])Retranscrich per UVuech [‘vµœt∫]
[w] (mieg son [u])
Comparable au W englés
Retranscrich per Uu [‘bεw] 

Li semivocalas si retròban dins lu diftòngs e triftòngs (veire lo ponch n°3)

3.1 – Lu diftòngs fòrts

Lu diftòngs fòrts, dichs descendents, son lu fonèmas compauats per li sequéncias vocala-semivocala e pòrtan generalament l’accent tonic sus la 1a vocala:

AI

[aj]¹

Ai, Gaire, Mai

EI

[ej]

Eissit, Peis, Rei

ÈI

[ɛj]

Bèi, Frèi

OI

[uj]

Conoisse, Doi

ÒI

[ɔj]

[wɔj]

Eròi

Bòi

AU

[aw]²

Au, Cau, Pauc

EU

[ew]

Euforia, Peu, Teule

ÈU

[ɛw]

Bèu, Lèu, Nivèu

IU

[iw]³

Actiu, Motiu, Viu

OU

[uw]

Outre, Ploura

ÒU

[ɔw]

Òu, Bòu, Pòu

UU

[yw]

Cuu

Precisions:

  1. AI tende de si prononciar [ej] quora es pas tonic: Laissi [‘lajsi], Laissar [lej’sa]
  2. AU tende de si prononciar [ɔw] quora es pas tonic e dins certans cas particulars: Daurat [dɔw’ʀat]
  3. IU tende de si prononciar [jew]: Viu [‘vjew], Actiu [a’tjew]
3.2 – Lu diftòngs debles

Lu diftòngs debles, dichs ascendents, son lu fonèmas compauats per li sequéncias semivocala-vocala e pòrtan generalament l’accent tonic sus la 2a vocala:

IA

[ja]

Iac, Diacre, Fiasco, Plagiat, Viatge

IE

[je]

Ierarquia, Cadiera, Mieg, Piech, Quiet

IÈ

[jɛ]

r, Dsi, Fr, Tra, Vla

IO

[ju]

Iotà, Àgio, Bionic, Ràdio, Violon

[jɔ]

de, Mp, Pla, Qusc, Vla

UE

[µœ]

Uelh, Cuech, Fuelh, Luec, Vuech

UI

[µi]¹

Uissier, Circuit, Fluid, Jesuita, Ruina

Precisions:

  1. Après Q e G (davant E e I), U es muda, doncas li a pas de diftòng: Fague [fa’ge], Quadre [‘kadʀe]
3.3 – Lu triftòngs

Lu triftòngs son lu fonèmas compauats per li sequéncias semivocala-vocala-semivocala:

IAI 

[jaj]

Biais, Copiaire

IAU

[jaw]

Diau, Miaular

IÈI 

[jɛj]

Cerièia, Sièis

IÒU

[jɔw]

Faiòu, Raiòu

UÈI

[µœj]

Cuèissa, Encuèi

3.4 – L’iatús

L’iatús es la succession de doi vocalas que forman doi sillabas diferenti. Certans grops de vocalas forman naturalament un iatús:

AE

[ae]

Aerian, Gaelic, Israelita

AÈ

[aɛ]

Gipt, Rafl, Tetraèdre

AO

[au]

Aost, Baobab, Iaort

AÒ

[aɔ]

rta, Cs, Ls

EA

[ea]

Blea, Crear, Real

ÈA

[ɛa]

Corèa, Egèa, Nausèa

EO

[eu]

Eoliana, Geològ, Teoria

EÒ

[eɔ]

Alvl, Crl, Metr

ÈO

[ɛu]

Vidèo, Rodèo, Esterèo

OA

[ua]

Oata, Famoa, Joan

OE

[ue]

Coerent, Noe, Soet

[uɛ]

st, Bmi, Pta

UO

[yu]

Duo, Virts

Precisions:

Certani combinasons de vocalas forman un diftòng ò un iatús segon la plaça de l’accent tonic. Li a un iatús quora l’accent tonic tomba sus la promiera vocala:
IA: Tri[‘tʀia] Cambiar [kãɱ’bja], Bèstia [‘bεstja]
UE: Adu[a’dye] Fuec [‘fwœk], Vuechen [vµe’t∫ɛ̃ŋ]

4.1 – Li consonantas simpli

L’occitan nissart còmpta 20 consonantas. Doi d’entre eli, K e W, son emplegadi solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulaari dau nissart. Si pronóncian segon la lenga d’origina.

B

[b]

Babi, Baobab, Bomba

C

[k]

[s(davant E, I)

Cat, Color, Cultura, Clau

Cent, Ciutat

D

[d]

Dedicaci, Dedintre, Didactic

F

[f]

Fanfara, Fifre, Forfach

G

[g]

[dʒ(davant E, I)

Gal, Goma, Gust, Grand

Gèl, Giro

H

(Veire nòta 1)¹

J

[dʒ]

Jaca, Jorn, Judiu 

L

[l]

Lac, Lilàs, Local 

M

[m]

[ɱ] (davant B, P)

[ŋ] (en fin de mot)

Magma, Mesme, Moment

Ambient, Campanha

Mesclum

N

[n]

[ŋ] (davant cons.)

[ŋ] (en fin de mot)

Nanomètre, Nenufar, Nonagenari

Antic, Encara

Nenon

P

[p]

Papier, Pepita, Popular

Q

[k]²

Quauque, Que, Quora

R

]

(entre 2 vocalas)³

Rar, rra

Èra

S

[s]

[z(entre 2 vocalas)

Sosta, Messa

Frasa

T

[t]

Tactic, Tèsta, Títol

V

[v]

Valva, Viva, Vaudevila

X

[ks, s]

[gz, z(entre 2 vocalas)⁴

Xilofòn, Extra

Exacte

Z

[z]

Zanzara, Zèro, Zoologic

Precisions:

1. La letra H si retròba solament dins li combinasons de consonantas seguenti:
CH prononciada [t∫]Chaminèia [t∫ami’nεja], Fachenda [fa’t∫ɛ̃ŋda]
LH prononciada [j]Ulhauç [y’jaw], Familha [fa’mija]
NH prononciada [ɲ]Nhif [‘ɲif], Montanha [muŋ’taɲa] 

Fòra d’aquela situacion, l’H isolada si pòu trobar:
En occitan gascon, dont l’H remplaça la letra F e si pronóncia coma una [h] aspirada: Fèsta [‘fɛsta] Hèsta [‘hɛstœ]
Dins lu noms pròpris ò mots estrangiers, dont l’H si pronóncia segon la lenga d’origina: Hinault [i’no], Helsinki [‘helsiŋki]

2. La letra Q es totjorn seguida d’una U que si pronóncia pas.

3. D’un temps, l’R intervocalica si prononciava coma l’R que podèm audir en englés [ɹ]. Pura, la pronóncia grassejada [ʀ] tende de si generalizar sota l’influéncia dau francés. Per retrobar l’autenticitat dau nissart, preconizam lo restabliment d’aquela pronóncia distinta: Èra [‘ɛɹa] rra [‘tɛʀa] 

4. Dins certans mots de formacion sabenta, l’X intervocalica manten la pronóncia [ks, s]: Maximal [maksi’mal, masi’mal]

4.2 -La Ç cedilha

La Ç cedilha es la soleta consonanta que pòrta un signe diacritic, dich cedilha. 

Si pronóncia [s] e existe pas que:

Davant li vocalas A e OFaçada, Maçon
En fin de motBauç

Davant li vocalas E e I, la C sensa cedilha si pronóncia naturalament [s]

4.3 – Li consonantas dobli

Li dobli consonantas son rari e si limitan a 8 cas: CC, DD, GG, LL, MM, NN, RR e SS.

CC

[ks, s]

Existon solament davant E e I 
Permeton de destriar 2 mots diferents 
Davant d’autri letras, li a C simpla

Accion, Succès
Accès ⇔ Acès
Aclamar, Ocupar

DD

[d]

Existon solament entre 2 vocalas

Addicion, Reddicion

GG

[gdʒ, dʒ]

Existon solament dins la familha dei mots Suggerir

Suggestion, Suggestiu

LL

[l]

Existon solament entre 2 vocalas
 Son pas jamai en posicion finala

Illusion, Parallèl
Anullar, Nulla > Nul

MM

[m]

Existon solament entre 2 vocalas

Gamma, Immunitat

NN

[n]

Existon solament entre 2 vocalas
 Son pas jamai en posicion finala

Perenne, Connotacion
Annada, Annual > An

RR

[ʀ]

Existon solament entre 2 vocalas

rra, Guèrra, Òrre

SS

[s]

Existon solament entre 2 vocalas

Passion, Resson

Precisions:

Li consonantas dobli qu’avèm pas mençonadi çai sus (BB, FF, HH, JJ, KK, PP, QQ, TT, VV, WW, XX, ZZ), en principi, existon pas en nissart, levat dins 2 cas particulars:
Dins quaucu mots compauats e sodats: Sub + Baltic Subbaltic, Cap + Pelat  Cappelat
Dins lu mots estrangiers non adaptats au nissart mas utilizats: Jazz, Trekking, Exxon

4.4 – Lu grops de consonantas

L’occitan nissart còmpta mantu grops de consonantas que retrobam principalament dins certans mots de formacion sabenta e que pòdon esitar entre:

  • Una pronóncia completa (toti li consonantas son prononciadi)
  • Una pronóncia simplificada (sola la 2a consonanta es prononciada)

D’autres grops de consonantas preferisson una pronóncia simplificada que retrobam sistematicament dins lu mots de formacion populara.

BS
PC
PS

[ps, s]¹

Absent
Opcion
²
Psicologia

CD

[gd, d]¹

Anecdòta

CN

[kn, n]¹

Tecnica

CT

[kt, t]¹

Actor, Dialècte

GB

[gb, b]

Rugbi

GM

[gm, m]

Enigma

NS

[ⁿs, s]

Constant

PT

[pt, t]

Apte

XC

[ks, s]¹

Excellent

BD
GD

[d]

Abdicar
Regde

BT

[t]¹

Dissabta

CM
DM
TM

[m]

Jacme, Administracion, Setmana

DG, DJ
GJ
TG, TJ

[dʒ]

Bridge², Adjectiu
Miegjorn
Garatge², Viatjar

GN
MN

[ⁿn]

Signe
Gimnastica

MPC
MPS

[ⁿs]

Redempcion²
Metempsicòsa

MPT

[ⁿt]

Comptar

TL

[l]

tle

TN

[n]

Retna

TZ

[s]

tz

Precisions:

1. Dins certans cas de pronóncia simplificada, la 1a consonanta si pòu vocalizar:
Après E È, la 1a consonanta tende de si prononciar [j]: Dialècte [dja’lɛjte]
Après O, la 1a consonanta tende de si prononciar [w]: Opcion [ow’sjuŋ]
2. Davant li vocalas E e I

4.5 – Li consonantas finali

-C

[k]
[/] (rarament)

Amic
Pauc

-D

[t]

Verd

-G

[k]
[tʃ]¹

Larg
Gaug

-L

[l]
[/] (finala atòna)

Final
Àngel

-P

[p]
[/] (rarament)

Esclòp
Còup

-R

[ʀ]
[/]²

Clar
Sénher

-S

[s]
[/]³

Virus
Après

-T

[t]
[/] (mots fem. en -AT)

Mandat
Unitat

Precisions:

1. – La G finala
Si pronóncia [k] dins la màger part dei cas: Dialòg [dja’lɔk]
Si pronóncia [k] dins lu mots dont la G en posicion non finala si pronóncia basicament [k]: Sanguinós [sãŋgi’nus] ⇔ Sang [‘sãŋk]
Si pronóncia [tʃ] dins lu mots dont la G en posicion non finala si pronóncia basicament [dʒ]: Mieja [‘mjedʒa]  Mieg [’mjetʃ] 

2. – L’R finala
Si pronóncia [ʀ] dins la màger part dei cas: Mar [‘maʀ]

Es sistematicament muda:
Quora es la marca de l’infinitiu: Anar [a’na], Finir [fi’ni], Créisser [‘kʀejse]
Dins lu mots en -IER: Darrier [da’ʀje]
Dins certans mots en -OR: Pescador [peska’du]  Motor [mu’tuʀ] 

3. – L’S finala
Si pronóncia [s] dins mantu cas, especialament:
Dins quaucu mots: País [pa’is]
Dins lu mots emb lo sufix aumentatiu -ÀS: Grandàs [gʀãŋ’das]
Dins la conjugason, quora es la marca de la 2a persona dau singular: Parles [‘paʀles]
Quora es la terminason de certans adjectius: Famós [fa’mus]

Es muda:
Dins mantu mots: Pantais [pãŋ’taj], Sièis [‘sjɛj]
Quora exprimisse la marca dau plural: Libres [‘libʀe]