LI RÈGLAS DE PRONÓNCIA
1 – Li letras de l’alfabet en occitan nissart
Aa | Bb | Cc | Dd | Ee | Ff | Gg | Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm |
Nn | Oo | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu | Vv | Ww | Xx | Yy | Zz |
L’occitan nissart utiliza l’alfabet latin que còmpta 26 letras.
Tres d’entre eli, K, W e Y, son emplegadi solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulari dau nissart.
Certani letras pòdon contenir:
Un accent agut | Á – É – Í – Ó – Ú |
Un accent grèu | À – È – Ò |
Un trema | Ë – Ï – Ü |
Una cedilha | Ç |
2 – Li vocalas
2.1 – Li vocalas simpli
L’occitan nissart còmpta 5 vocalas simpli, valent a dire li vocalas de basa que pòrtan pas d’accent grafic: A – E – I – O – U
Existe una seisena vocala, Y, qu’es emplegada solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulari dau nissart. Si pronóncia segon la lenga d’origina.
A
[a]
Azard, Cabra, Data, Masca, Valada
E
[e]¹
Estela, Cebeta, Metre, Que, Regde
I
[i]
Idilic, Civil, Finir, Limit, Timid
O
[u]²
[ow]³
Orror, Color, Doctor, Motor, Sonoritat
Oliva, Octava, Optica
U
[y]⁴
[/]⁵
Usura, Cumul, Futur, Just, Mutual
Quant, Quora, Guèrra, Guitarra
Precisions:
- E [e] si pronóncia coma la É dau francés (été)
- O [u] si pronóncia coma la OU dau francés (outre) ò la U de l’alemand (und)
- O si pòu pronóncia [ow] dins certans cas, especialament davant certans grops de consonantas
- U [y] si pronóncia coma la U dau francés (usure) ò la Ü de l’alemand (über)
- U si pronóncia pas davant Q e dins la combinason GU+vocala
2.2 – Li vocalas accentuadi
Li vocalas pòdon portar un accent grafic qu’a per foncion d’indicar la plaça de l’accent tonic dins lu mots irregularament accentuats, e que pòu modificar la pronóncia de la vocala.
Li son 2 tipes d’accent grafic: l’accent agut e l’accent grèu:
Accent agut
Á
[e]
[o]
Siáu, Siás
Tiniá, Vesubiá
É
[e]
Diménegue, Cortés
Í
[i]
Ísola, Aquí, Precís
Ó
[u]
Ónher, Conóisser, Famós
Ú
[y]
Ústria, Assidú, Confús
Accent grèu
À
[a]
Ànima, Sofà, Galatàs
È
[ε]¹
Èstre, Cafè, Interès
Ò
[ɔ]
[wɔ]²
Òme, Aquò, Gròs
Òrt, Bòna
Precisions:
- Cau ben prononciar distintament la letra E [e] barrada e la letra È [ε] dubèrta. Dins certans cas, una error de pronóncia pòu cambiar lo sens d’un mot: Beu-Bèu, Set-Sèt, Peu-Pèu…
- La letra Ò pòu èstre diftongada [wɔ] dins certans cas: Bòn, Fòrça, Pòrt, Pòsta, Tremòla… La nòrma classica qu’emplegam aquí non marca aquel diftòng. Pura, certans autors nissarts an decidit de la marcar en adoptant una ortografia especifica:
- Reinat TOSCANO¹ l’ortografia OA: Boan, Foarça, Poart, Poasta, Tremoala…
- Bernat FRUCHIER² la marca per un accent circonflèx Ô: Bôn, Fôrça, Pôrt, Pôsta, Tremôla…
- Jan-Luc SAUVAIGO³ l’ortografia UÒ: Buòn, Fuòrça, Puòrt, Puòsta, Tremuòla…
1. – Reinat TOSCANO es un sòci fidèl de Nissa Pantai e un escrivan occitan talentuós, autor de numerós libres dont la famoa Gramàtica dau niçard e la sèria dei aventuras dau policier Matieu Sampeyre.
2. – Bernat FRUCHIER es un membre fondator dau Centre Cultural Occitan País Nissart (CCÒC, futur Nissa Pantai), ne’n siguèt lo 2d president e demòra president d’onor.
3. – Jan-Luc SAUVAIGO es un autor-compositor-interprèta occitan famós e un dei membres fondators dau CCÒC País Nissart.
2.3 – Li vocalas nasali
Una vocala nasala es un son que deu passar a l’encòup per la boca e lo nas. L’occitan nissart còmpta 5 sons nasals distints: [ãŋ], [ãɱ] – [ɛ̃ŋ], [ɛ̃ɱ] – [īŋ], [īɱ] – [uŋ], [uɱ] – [yŋ], [yɱ]
Vocalas nasali en -N
AN
[ãŋ]
An, Banca, Tant
EN
[ɛ̃ŋ]
En, Ben, Ren
IN
[īŋ]
Intrar, Cinc, Fin
ON
[uŋ]
Onda, Dont, Non
UN
[yŋ]
Un, Cuntar, Junh
Vocalas nasali en -M
AM
[ãɱ]
Ample, Gamba, Lamp
EM
[ãɱ]
Emb, Membre, Sembla
IM
[iɱ]
Impression, Limbe, Simple
OM
[uɱ]
Ombre, Rompre, Tomba
UM
[yɱ]
Umble, Umbèrt, Dumping
Precisions:
- Li vocalas+N/M son nasali davant una consonanta ò en fin de mot: Canta [‘kãŋta], Ben [‘bɛ̃ŋ], Gamba [‘gãɱba], Fum [‘fyŋ]
- Son pas nasali davant dei vocalas: Anar [a’na], Frema [‘fʀema]
- L’M nasala si pronóncia [ŋ] en fin de mot: Camba [‘kãɱba] ⇔ Siam [‘sjãŋ]
2.4 – Li semivocalas
Li semivocalas, dichi tanben semiconsonantas, son de sons que si tròban a miegcamin entre la vocala e la consonanta. Ne’n destriam 3:
[j] (mieg son [i]) Comparable au J alemand | Retranscrich per I ò LH | Pantais [pãŋ’taj], Detalh [de’taj] |
[µ] (mieg son [y]) | Retranscrich per U | Vuech [‘vµœt∫] |
[w] (mieg son [u]) Comparable au W englés | Retranscrich per U | Bèu [‘bεw] |
Li semivocalas si retròban dins lu diftòngs e triftòngs (veire lo ponch n°3)
3 – Lu diftòngs e triftòngs
3.1 – Lu diftòngs fòrts
Lu diftòngs fòrts, dichs descendents, son lu fonèmas compauats per li sequéncias vocala-semivocala e pòrtan generalament l’accent tonic sus la 1a vocala:
Diftòngs fòrts en I
AI
[aj]¹
Ai, Gaire, Mai
EI
[ej]
Eissit, Peis, Rei
ÈI
[ɛj]
Bèi, Frèi
OI
[uj]
Conoisse, Doi
ÒI
[ɔj]
[wɔj]
Eròi
Bòi
Diftòngs fòrts en U
AU
[aw]²
Au, Cau, Pauc
EU
[ew]
Euforia, Peu, Teule
ÈU
[ɛw]
Bèu, Lèu, Nivèu
IU
[iw]³
Actiu, Motiu, Viu
OU
[uw]
Outre, Ploura
ÒU
[ɔw]
Òu, Bòu, Pòu
UU
[yw]
Cuu
Precisions:
- AI tende de si prononciar [ej] quora es pas tonic: Laissi [‘lajsi], Laissar [lej’sa]
- AU tende de si prononciar [ɔw] quora es pas tonic e dins certans cas particulars: Daurat [dɔw’ʀat]
- IU tende de si prononciar [jew]: Viu [‘vjew], Actiu [a’tjew]
3.2 – Lu diftòngs debles
Lu diftòngs debles, dichs ascendents, son lu fonèmas compauats per li sequéncias semivocala-vocala e pòrtan generalament l’accent tonic sus la 2a vocala:
IA
[ja]
Iac, Diacre, Fiasco, Plagiat, Viatge
IE
[je]
Ierarquia, Cadiera, Mieg, Piech, Quiet
IÈ
[jɛ]
Ièr, Dièsi, Fièr, Tièra, Vièla
IO
[ju]
Iotà, Àgio, Bionic, Ràdio, Violon
IÒ
[jɔ]
Iòde, Miòp, Piòla, Quiòsc, Viòla
UE
[µœ]
Uelh, Cuech, Fuelh, Luec, Vuech
UI
[µi]¹
Uissier, Circuit, Fluid, Jesuita, Ruina
Precisions:
- Après Q e G (davant E e I), U es muda, doncas li a pas de diftòng: Fague [fa’ge], Quadre [‘kadʀe]
3.3 – Lu triftòngs
Lu triftòngs son lu fonèmas compauats per li sequéncias semivocala-vocala-semivocala:
IAI
[jaj]
Biais, Copiaire
IAU
[jaw]
Diau, Miaular
IÈI
[jɛj]
Cerièia, Sièis
IÒU
[jɔw]
Faiòu, Raiòu
UÈI
[µœj]
Cuèissa, Encuèi
3.4 – L’iatús
L’iatús es la succession de doi vocalas que forman doi sillabas diferenti. Certans grops de vocalas forman naturalament un iatús:
AE
[ae]
Aerian, Gaelic, Israelita
AÈ
[aɛ]
Gipaèt, Rafaèl, Tetraèdre
AO
[au]
Aost, Baobab, Iaort
AÒ
[aɔ]
Aòrta, Caòs, Laòs
EA
[ea]
Blea, Crear, Real
ÈA
[ɛa]
Corèa, Egèa, Nausèa
EO
[eu]
Eoliana, Geològ, Teoria
EÒ
[eɔ]
Alveòl, Creòl, Meteòr
ÈO
[ɛu]
Vidèo, Rodèo, Esterèo
OA
[ua]
Oata, Famoa, Joan
OE
[ue]
Coerent, Noe, Soet
OÈ
[uɛ]
Oèst, Boèmi, Poèta
UO
[yu]
Duo, Virtuós
Precisions:
Certani combinasons de vocalas forman un diftòng ò un iatús segon la plaça de l’accent tonic. Li a un iatús quora l’accent tonic tomba sus la promiera vocala:
– IA: Tria [‘tʀia] ⇔ Cambiar [kãɱ’bja], Bèstia [‘bεstja]
– UE: Adue [a’dye] ⇔ Fuec [‘fwœk], Vuechen [vµe’t∫ɛ̃ŋ]
4 – Li consonantas
4.1 – Li consonantas simpli
L’occitan nissart còmpta 20 consonantas. Doi d’entre eli, K e W, son emplegadi solament dins lu noms pròpris e lu mots d’origina estrangiera non assimilats dins lo vocabulaari dau nissart. Si pronóncian segon la lenga d’origina.
B
[b]
Babi, Baobab, Bomba
C
[k]
[s] (davant E, I)
Cat, Color, Cultura, Clau
Cent, Ciutat
D
[d]
Dedicaci, Dedintre, Didactic
F
[f]
Fanfara, Fifre, Forfach
G
[g]
[dʒ] (davant E, I)
Gal, Goma, Gust, Grand
Gèl, Giro
H
(Veire nòta 1)¹
J
[dʒ]
Jaca, Jorn, Judiu
L
[l]
Lac, Lilàs, Local
M
[m]
[ɱ] (davant B, P)
[ŋ] (en fin de mot)
Magma, Mesme, Moment
Ambient, Campanha
Mesclum
N
[n]
[ŋ] (davant cons.)
[ŋ] (en fin de mot)
Nanomètre, Nenufar, Nonagenari
Antic, Encara
Nenon
P
[p]
Papier, Pepita, Popular
Q
[k]²
Quauque, Que, Quora
R
[ʀ]
[ɹ] (entre 2 vocalas)³
Rar, Tèrra
Èra
S
[s]
[z] (entre 2 vocalas)
Sosta, Messa
Frasa
T
[t]
Tactic, Tèsta, Títol
V
[v]
Valva, Viva, Vaudevila
X
[ks, s]
[gz, z] (entre 2 vocalas)⁴
Xilofòn, Extra
Exacte
Z
[z]
Zanzara, Zèro, Zoologic
Precisions:
1. La letra H si retròba solament dins li combinasons de consonantas seguenti:
– CH prononciada [t∫]: Chaminèia [t∫ami’nεja], Fachenda [fa’t∫ɛ̃ŋda]
– LH prononciada [j]: Ulhauç [y’jaw], Familha [fa’mija]
– NH prononciada [ɲ]: Nhif [‘ɲif], Montanha [muŋ’taɲa]
Fòra d’aquela situacion, l’H isolada si pòu trobar:
– En occitan gascon, dont l’H remplaça la letra F e si pronóncia coma una [h] aspirada: Fèsta [‘fɛsta] ⇔ Hèsta [‘hɛstœ]
– Dins lu noms pròpris ò mots estrangiers, dont l’H si pronóncia segon la lenga d’origina: Hinault [i’no], Helsinki [‘helsiŋki]
2. La letra Q es totjorn seguida d’una U que si pronóncia pas.
3. D’un temps, l’R intervocalica si prononciava coma l’R que podèm audir en englés [ɹ]. Pura, la pronóncia grassejada [ʀ] tende de si generalizar sota l’influéncia dau francés. Per retrobar l’autenticitat dau nissart, preconizam lo restabliment d’aquela pronóncia distinta: Èra [‘ɛɹa] ⇔ Tèrra [‘tɛʀa]
4. Dins certans mots de formacion sabenta, l’X intervocalica manten la pronóncia [ks, s]: Maximal [maksi’mal, masi’mal]
4.2 -La Ç cedilha
La Ç cedilha es la soleta consonanta que pòrta un signe diacritic, dich cedilha.
Si pronóncia [s] e existe pas que:
Davant li vocalas A e O | Façada, Maçon |
En fin de mot | Bauç |
Davant li vocalas E e I, la C sensa cedilha si pronóncia naturalament [s]
4.3 – Li consonantas dobli
Li dobli consonantas son rari e si limitan a 8 cas: CC, DD, GG, LL, MM, NN, RR e SS.
CC
[ks, s]
Existon solament davant E e I
Permeton de destriar 2 mots diferents
Davant d’autri letras, li a C simpla
Accion, Succès
Accès ⇔ Acès
Aclamar, Ocupar
DD
[d]
Existon solament entre 2 vocalas
Addicion, Reddicion
GG
[gdʒ, dʒ]
Existon solament dins la familha dei mots Suggerir
Suggestion, Suggestiu
LL
[l]
Existon solament entre 2 vocalas
Son pas jamai en posicion finala
Illusion, Parallèl
Anullar, Nulla > Nul
MM
[m]
Existon solament entre 2 vocalas
Gamma, Immunitat
NN
[n]
Existon solament entre 2 vocalas
Son pas jamai en posicion finala
Perenne, Connotacion
Annada, Annual > An
RR
[ʀ]
Existon solament entre 2 vocalas
Tèrra, Guèrra, Òrre
SS
[s]
Existon solament entre 2 vocalas
Passion, Resson
Precisions:
Li consonantas dobli qu’avèm pas mençonadi çai sus (BB, FF, HH, JJ, KK, PP, QQ, TT, VV, WW, XX, ZZ), en principi, existon pas en nissart, levat dins 2 cas particulars:
– Dins quaucu mots compauats e sodats: Sub + Baltic ⇒ Subbaltic, Cap + Pelat ⇒ Cappelat
– Dins lu mots estrangiers non adaptats au nissart mas utilizats: Jazz, Trekking, Exxon
4.4 – Lu grops de consonantas
L’occitan nissart còmpta mantu grops de consonantas que retrobam principalament dins certans mots de formacion sabenta e que pòdon esitar entre:
- Una pronóncia completa (toti li consonantas son prononciadi)
- Una pronóncia simplificada (sola la 2a consonanta es prononciada)
D’autres grops de consonantas preferisson una pronóncia simplificada que retrobam sistematicament dins lu mots de formacion populara.
Pronóncia esitanta
BS
PC
PS
[ps, s]¹
Absent
Opcion²
Psicologia
CD
[gd, d]¹
Anecdòta
CN
[kn, n]¹
Tecnica
CT
[kt, t]¹
Actor, Dialècte
GB
[gb, b]
Rugbi
GM
[gm, m]
Enigma
NS
[ⁿs, s]
Constant
PT
[pt, t]
Apte
XC
[ks, s]¹
Excellent
Pronóncia simplificada
BD
GD
[d]
Abdicar
Regde
BT
[t]¹
Dissabta
CM
DM
TM
[m]
Jacme, Administracion, Setmana
DG, DJ
GJ
TG, TJ
[dʒ]
Bridge², Adjectiu
Miegjorn
Garatge², Viatjar
GN
MN
[ⁿn]
Signe
Gimnastica
MPC
MPS
[ⁿs]
Redempcion²
Metempsicòsa
MPT
[ⁿt]
Comptar
TL
[l]
Ròtle
TN
[n]
Retna
TZ
[s]
Dètz
Precisions:
1. Dins certans cas de pronóncia simplificada, la 1a consonanta si pòu vocalizar:
– Après E e È, la 1a consonanta tende de si prononciar [j]: Dialècte [dja’lɛjte]
– Après O, la 1a consonanta tende de si prononciar [w]: Opcion [ow’sjuŋ]
2. Davant li vocalas E e I
4.5 – Li consonantas finali
-C
[k]
[/] (rarament)
Amic
Pauc
-D
[t]
Verd
-G
[k]
[tʃ]¹
Larg
Gaug
-L
[l]
[/] (finala atòna)
Final
Àngel
-P
[p]
[/] (rarament)
Esclòp
Còup
-R
[ʀ]
[/]²
Clar
Sénher
-S
[s]
[/]³
Virus
Après
-T
[t]
[/] (mots fem. en -AT)
Mandat
Unitat
Precisions:
1. – La G finala
– Si pronóncia [k] dins la màger part dei cas: Dialòg [dja’lɔk]
– Si pronóncia [k] dins lu mots dont la G en posicion non finala si pronóncia basicament [k]: Sanguinós [sãŋgi’nus] ⇔ Sang [‘sãŋk]
– Si pronóncia [tʃ] dins lu mots dont la G en posicion non finala si pronóncia basicament [dʒ]: Mieja [‘mjedʒa] ⇔ Mieg [’mjetʃ]
2. – L’R finala
Si pronóncia [ʀ] dins la màger part dei cas: Mar [‘maʀ]
Es sistematicament muda:
– Quora es la marca de l’infinitiu: Anar [a’na], Finir [fi’ni], Créisser [‘kʀejse]
– Dins lu mots en -IER: Darrier [da’ʀje]
– Dins certans mots en -OR: Pescador [peska’du] ⇔ Motor [mu’tuʀ]
3. – L’S finala
Si pronóncia [s] dins mantu cas, especialament:
– Dins quaucu mots: País [pa’is]
– Dins lu mots emb lo sufix aumentatiu -ÀS: Grandàs [gʀãŋ’das]
– Dins la conjugason, quora es la marca de la 2a persona dau singular: Parles [‘paʀles]
– Quora es la terminason de certans adjectius: Famós [fa’mus]
Es muda:
– Dins mantu mots: Pantais [pãŋ’taj], Sièis [‘sjɛj]
– Quora exprimisse la marca dau plural: Libres [‘libʀe]