Pichinas leiçons sota forma d’escambis forra borra sus la lenga
(Escambi sus la lenga entre Ciril JOANIN e Laurenç REVEST)
Ciril JOANIN – Segon li cartas, li son totplen de biais de dire diferents. Per exemple existe un gavoat estandard ?
Laurenç REVEST – Cal prepausar una forma estandarda mejana que permete de far lo ligam entra totas las autras.
C. J. – Siáu d’acòrdi per dire que li cau un estandard. Ai vist qu’existe finda un estandard per lo gascon bearnés. Una amiga mieua m’a dich qu’en lo sieu vilatge d’origina (Lengadòc) parlavan pas lo mesme dialècte qu’en lo vilatge vesin.
L. R. – Aquò’s un deliri general, qu’es l’autre extrèma, una malautia dins l’occitan parier, i es un mitan entre extrèmament unificat ò extrèmament balcanizat (a 2 qms passarian dal chinés al berbèr). Après en francés se dises “kleenex” e io “mouchoir” fan doas lengas diferentas ?
C. J. – Siáu d’acòrdi, lu doi extrèmes non mi plason. Mi siáu totjorn pensat a una política lingüistica mejana : una estandardizacion per cada dialècte.
L. R. – Avèm de traches divisòris panoccitans :
- fait/fèit/fet/fach,
- cha/ca,
- los-las e variantas /lei-li
- nuech, nuòch
- laissar, laishar, lissar
- lexic : ostal, maison, casa
C. J. – Mi pensi que m’aqueli variantas podèm ren faire, mas son tipiqui de cada dialècte. Per exemple : “fait/fèit/fet” es típico dau gascon mi sembla. Crear un occitan estandard non es possible, mas un estandard per cada dialècte es la mai boana solucion. Mi pensi que cau prepauar lo mai boan compromís entre l’estandardizacion e lo manten dei particularitats.
L. R. – Es aquò : coma entre sentiment meridional (= occitan) e sentiment local/regional (= provençal, alpin, auvernhat…), ò englés american, englés GB, englés de Nigeria…
C. J. – D’autres van tròup luenh dins la particularizacion, cau pas anar tròup luenh en lu particularismes locals.
L. R. – En fach lo niçard es una forma entre lo provençal amb de traches ancians d’aicí d’ailà (“pichoi”, article “lu”) e 2-3 traches gavòts (“mainau”, “coe”…).
C. J. – E finda de trachs de piemontés e de ligur, e mai se son pichins. Per exemple li trobam totplen “d’italianismes” : “da” en plaça de “en cò de”, lu proparoxitons…
L. R. – Mèfi : “da” existava dapertot avant. “Dapertot”, dau format sus “da+lo” e mai en provençal, e lengadocian montpelhierenc.
C. J. – Aaaa d’acòrdi, as rason, ai ren dich alora. Es per aquò qu’escrivèm en provençal “dau” e non “deu” ?
L. R. – Los proparoxitons venon tanben dal latin (e l’occitan ven dal latin), se retròba en aranés. Mas da elos se ditz qu’es d’influéncia catalana…
C. J. – D’acòrdi. Li son d’autres exemples qu’ai pas en tèsta. Bessai que m’engani finda, mas mi semblava qu’èran d’italianismes.
L. R. – Après segur avèm de toscanismes de glèia e d’administracion sarda. Mas en provençal an parier de mòts per francismes.
C. J. – Segurament qu’es sobretot aquò, una influéncia italiana.
L. R. – Mas es exterior a l’occitan, doncas fa ren dal niçard verament quarqua ren a despart, es coma se diguessiam que lo vivaroalpin d’Itàlia èra pròpi diferent dal vivaroalpin de França.
C. J. – Mi siáu finda pensat que l’article “lu” e la terminason en “-u” èran finda de ligurismes.
L. R. – E non, ven de l’alteracion de “los”, en latin ILLOS > los > loi> lui (existan ancara en gavòt las 3 formas citaas) > lu (niçard) ò segon li (provençal) parier per li feminin de ILLAS > las> lai > lei (prov) > li (niçard, rodanenc). Ce qu’es genial es que trobam totas las variacions ancara aüra dins la varietat dialectala justament. Es per aquò que tuar los dialèctes seria marrit. Lo gavòt ò lo lengadocian per exemple permeton d’explicar lo toponime niçard “las planas”. Que i a de mond que dison que ven d’una tropa espanhòla que campèt una setmana dins lo quartier… Coma se io d’estaire una setmana en camping en Patagonia faria occitanizar los toponimes locals.
C. J. – E per lu possessius : “lo mieu”, “la mieu” etc. ?
L. R. – “Lo sieu” ven d’un autre problèma. Es que coma avant l’airal d’usança dal “so” èra mai larg, i èra una confusion amb lo possessiu “son”: “so pan”, “son pan”. Coma es pròch foneticament, coma far ? al tiu avejaire ? per diferenciar ? ben te dio ? lenga al cat ?
C. J. – Se si pronóncia parier dificil. Toi lu doi si pronóncian /su/ ?
L. R. – Non, mas siás d’acòrdi que entra “so” e “son”, i es maniera de confusion, subretot dins de parlars que fan calar la -n finala (gavòt tinean, lengadocian…)
C. J. – Siáu d’acòrdi, aí.
L. R. – “Un lengadocià”, “un tineà”, “so pà”, “la maiso'”, a agut un a’. “So” estent l’article, per lo possessius se faguet “so + siu”: “so collèga es vengut ambé so siu paire”, “so paire de so siu amic”, “es s’amiga de sa siu frema”, veses ?
C. J. – Veï. Es per aquò qu’an mes l’article ?
L. R. – Dins un autre temps, la niçardo-provençalizacion repuant, “so” siguèt remplaçat per “lo” en ben de parlars gavòts e mai provençals grassovencencs.
C. J. – Doncas l’argument de l’italianisme es sobretot istoric e/ò politic ?
L. R. – I a que quarques vilatges que o fan que “so”: Levenç, Coarasa (ancara que la niçardizacion es sovent facha), Vença. Explica aüra que i agan de doblas formas : “son paire”, “lo siu vilatge”… L’italisanizacion (sovent faussa) es ocasionalament un argument per divisir, coma la -a finala, es de “flaüta” niçarda per far dal niçard una lenga e lo rèsta de causas negativas a despart. Es normal es una inversion de la vergonha que nos an impausats las lengas de poler. Los toscans (lenga auta) en Savòia e pi los franceses (lenga auta) après en França. Las lengas non oficialas èran mal vistas, e doncas vistas coma inferioras. Niça es una vila qu’a reagit linguisticament dins aquel contèxt.
C. J. – Capissi. Doncas es sobretot un argument localista.
L. R. – L’instrumentalizacion de la lenga, existe despí que i a de lengas, e mai entra mandarin e cantonés en China, mas es ver que fan l’unitat elos amb l’escritura ideogramica. Dins las frequentas presentacions per tot aquel mond, l’airal dal gavòt es verament tèrra incognita ò alora restacaa simplament al domèni provençal ò niçard. Es sovent parier per la part alpenca dal 04 (e quitament sus 05). E vaicí, avem ben charrat, adiu !”