Delfin Sauvaigo, lo sordat (1833-1908)
Vaicí un article dal regretat Robèrt LACAPÈLA (1922-2010). Avocat, resistent e deportat. Naissut a Niça dont passèt la siu enfança e dont veniá frequentament se “ressorgar”, escriguèt aquel article sus lo siu rèire pairegrand mairenal.
Delfin Sauvaigo (si pòl dire tanben Dalfin) èra un personatge! Escriguèt per exemple “La naissença d’un enfant! Botada umoristica” [“La naïssensa d’un enfan! Boutada umouristica”]. Se batèt per la campanha dal Risorgimento dal 1859 al 1866. Tornèt a Niça e siguèt president dal Sindicat dals Proprietaris, membre fondator de la Caissa d’Esparnha, membre fondator de l’Acadèmia Nissarda ò encara membre fondator de l’Assisténcia per lo Trabalh. Vaicí la part de la siu vida la mai aventurièra e la mens conoissuá:
Lo primièr còup que Delfin anèt a la guèrra, tombèt dins una sopièra.
Non! Es ni un vèrs de mirliton, nimai una galejaa, mas un condensat de la primièra temptativa que nòstre eròi entamenèt per provar de rejónher sota la camiá roja “li miles” de Garibaldi.
La prudéncia borguesa de la siu familha, espaventaa per la siu exaltacion en favor de l’unitat italiana, aviá menat li sius parents a l’embarrar prudentament sota clau per fin que trobèsse deguna autra sortiá per s’escapar que de passar per lo cubèrt. N’aviá alora que 14 ans…
Sus li tèules romans dals cubèrts, trabuquèt, esguilhèt, lo pèd resquilhèt e evitèt un fracàs fatal qu’en passar ben involontàriament a travèrs las fenèstras d’una tabaquièra. Causant d’importants chàpols dins l’immòble denant d’aterrir en la sopièra d’una modèsta familha d’obrièrs recampats a l’entorn dal taulier per lo past familial. La suspresa fuguèt, se’n dobtam, generala, la sopièra rota, e la fenèstra perduá.
Lo segond còup a 18 ans, quitèt plan plan, sensa arma ni bagatge, la maion familiala per ganhar Itàlia per lo solet corniç dal litoral qu’existiá alora.
Partiguèt amb als sius solièrs fins de jove borgués. Fuguèt rapatriat pèds descauces, cremat de solelh, espelofit, brut e fatigat dins la carreta de caval de l’oncle Leon Martin qu’aviam apressat a la siu recèrca.
Lo fugitiu, qu’aviá totun en dos jorns capitat d’arribar a Ventimilha (un cinquantenat de quilomètres), temptava, quora siguèt retrobat, d’apasimar las ampolas dals sius pèds tendres en la primièra fònt qu’aviá trobaa e se laissèt tornar menar a maion en abandonant sensa pena las sius malerosas grolas usaas fins a la semala.
Creissiá, nòstre Delfin, en mesme temps que creissiá en Euròpa una exaltacion patriotica, la tension que finiguèt per entraïnar las guèrras de Crimèa e d’independéncia italiana.
Lo Prince Napoleon, quora argumentava per se faire elegir emperaire, proclamava “l’Empèri, es la patz”. De fach, immediatament après la siu intronizacion en lo 1852, preparèt amb obstinacion lo revenge de Waterloo.
Caliá batre Russiá qu’aviá batuá Tonton Napoleon, e fuguèt la guèrra de Crimèa ; caliá reglar lo siu còmpte a Austriá que la maion èra aguá una rivala constanta dals darrièrs Reis, de la Revolucion e de l’Empèri, e fuguèron las guèrras d’Itàlia. Caliá enfin escafar lo Congrès de Viena ont tota la còntrarevolucion, Metternich e Talleyrand en tèsta, s’empleguèron a reprimir las aspiracions a la libertat suscitaas a cò dals divèrses pòbles europèus per l’epopèa napoleoniana. E fuguèt lo Congrès de París.
Fuguèt lo suprème gaubi dal Còmte de Cavor, lo Ministre de Victor Emanual II, Duc de Savòia, Rei dal Piemont-Sardenha, que d’engatjar lo siu país dins la guèrra de Crimèa als costats d’Anglatèrra e de França, d’ont esperava lo sosten per realizar l’independéncia d’Itàlia.
Napoleon III aviá la poncha dal còr viraa devèrs Itàlia. Aguèt per mestressa la bèla Castiglione, una pretendenta comtessa italiana que seriá aguá, se ditz, en realitat una agenta de rensenhament de Cavor.
Dins la siu jovença, aviá mai fach part dals Carbonari, aquels complotaires romanescs que s’acampavan la nuech dins li bòsques a l’entorn dals forns, ont fasián lo carbon de lenha, per conspirar còntra aquels quatòrze principats infeodats a Austriá, que lo tractat de Viena aviá instauraas dins la peninsula despí lo 1815.
Après la Crimèa en 1854, fuguèt doncas la campanha d’Itàlia en lo 1859 que Napoleon III inicièt còntra Austriá, en escambi de la promessa per Itàlia d’una cession de Niça e de Savòia a França.
Aquel còup, nòstre Delfin teniá enfin “las sius” guèrras e anava ren mancar lo trin. S’engatgèt per dos ans, l’11 de setembre dal 1855, dins l’armaa dal Piemont-Savòia-Sardenha e s’embarquèt per l’Orient lo 17 de septembre seguent.
Afectat, tengut còmpte de la siu formacion, a l’armaa sapienta dal Gèni coma aspirant a las foncions d’assistant militar, que li seràn conferaas a condicion que passe amb succès un examen de competéncia a la siu arribaa al Còrs.
Embarcar per l’Orient! … qu’èra jorn dal siu 22n anniversari! Quina aventura, quina gaug, que bonaür! Subretot quora partèm en aquels increïbles batelasses de l’epòca qu’èran, al sens literal dal tèrme, a vela e a vapor.
Juli Vèrne, que lis a immortalats, a descrich li sius còcas de fusta afublaas de cada costat de ròdas a palas aparaas per li sius miègtamborns de proteccion.
Puats de tres arbres, que las velas èran reduchas just ce que caliá per faire plaça a la chaminiá qu’escupissiá, en majestuosas volutas negras, lo fum dal carbon consomat per una maquinariá que afananta.
De sàrtias, d’estrais, de drissas, d’escotas, per la faire corch d’estacas (escusatz-mi, de cordatges) de pertot e, tant e mai, al ponch que, fauta de poer installar de canons sus lo pònt, an pertusat li flancs de canonièras coma al temps gloriós de li naus d’aut bòrdo. Pliu-chiu, pliu-chiu, cantan las maquinas dins de sentors d’òli cauda e de suga. Plaf -plaf -plaf respòndon las ròdas a palas dins un picament precipitat, e pi subre aiçò, li cracaments d’aquela còca e d’aquelas antenòlas… E tanga e rotla, e vague que vòga la galèra, es meravilhós!
Lo vaicí devengut doncas aspirant auxiliari de l’armaa, sensa preparacion ni formacion e sensa aver fach li sius tres meses de classa considerats coma lo temps minimum per “fabricar” un sordat.
Degun li a mesme emparat a tenir un fusilh, e, finalament se siguèt incorporat, èra per que “fague l’intellectual”!
D’efièch, cal capir qu’en aquels temps d’analfabetisme generalizat, aquels que sabián solament legir e escriure èran d’excepcions apreciaas ; per li diplòmas, lis universitaris alora èran d’elèits disputats entre administracions, industriá, comèrci e armaa.
Cu saup, a prepaus, qu’en Anglatèrra, dal temps de la regina Victòria, per èstre embarcat coma “midship” sus un bastiment de la “Navy”, bastava als joves milòrds – produches de las autas escòlas d’Oxford, de Cambridge ò d’Eton – de saber tradurre dal latin doás regas de la Bíblia e sautar a pèds tancats per subre l’espatlièra d’una cadièra.
Delfin a las armaas va doncas portar la siu sciéncia, mas farà ben melhor…
Èra ren anat en Crimèa per se n’arrire, mas per se faire rompre la tèsta e se’n manquèt de gaire per que capite aquel “nòble” ideal.
Un jorn, siguèt cargat d’assistre, amb un destacament de sapors, una bateriá d’artilhariá que las onze pèças devián renforçar una accion d’infanteriá. Èra blocaa a l’entraa d’una gòrga de montanha per lo fuèc d’un fòrt.
Lo solet passatge possible èra un camin pron carroçable que corriá en serpiant a mièg autessa dal versant. Sus un mont coronant lo versant opausat, s’atrobava lo fòrt amb de canons que netiavan sensa pietat tots aquels qu’entemptavan de passar. N’i èra verament deguna possibilitat materiala de contornar l’obstacle.
Nòstre Delfin examinèt menimosament totas las donaas dal problèma, en carculant sus la longor de la part de camin que se trobava dins la zòna de tirs de maquinas russas, en notant l’entre temps separant las sius tiraas, en la longor de l’impressionanta procession dals onze canons e de las sius prolongas, tot aiçò tractat per quatre cavals, e sus la velocitat de desplaçament de tot aquò a la galòp.
La siu idèa fuguèt lèu pilhaa e faguèt admetre al comandant de la bateriá que caliá s’engatjar de jorn, tant lèu coma possible, après d’aver desganchat la tiraa mortala, e avant la siguenta.
Mas alora, coma dins la faula “de La Fontaine” intitulaa “dal conselh tengut per li garris”, se pausava la question de saber “cu pendrà lo cascavèl al còl dal cat”.
Delfin se metèt, escobant las esitacions dals artilhaires, en s’avançant plan plan fins al limit de la visibilitat dals canonaires russos, puats subre l’un dals quatre cavals de la prolonga d’artilhariá, li avián laissat en lo caisson de bòsc que li quarques bolets necessaris per que faguèsson un resson de fracàs al mendre ressaut.
Darrièr, en silenci, la bateriá entièra s’ordonèt, lèsta a gisclar per lo tron dal crep.
Lo siu “Avanti Savòia!” siguèt sentut a plens palmons al moment qu’elancèt lo siu atelatge, a brida batuá, a la grand galòp, dins un fracàs dal diaul, sus la zòna de tir dals canons russos.
Ansin a aquel moment que, el, lo pichin auxiliari civil, arribava al som dal coratge militar en se geitant en d’avant d’una mòrt quasi segura. Lo vaicí a bramar d’instint lo crit de guèrra que bramavan tradicionalament li sordats dal Règne de Piemont-Savòia-Sardenha en lis assauts e que bramèron ancara li sordats de la nòva Itàlia fins a la disparicion, amb l’abolicion dal règne en lo 1944, de l’escut dal Ducat de Savòia sus la bandièra verda blanca rúbia.
Que se passèt alora dins li fortins russos, ont li bòchos s’escambiavan jorn e nuèch, faraça, alumafuècs, entorn de las pèças per far un fuèc fodrant ?
L’oficièr comandant las pèças dals fortins aguèt un moment de trantalh en veguent aquel equipatge isolat? Al final, per aver suspendut de quarquas segondas l’òrdre de tirar, lo tir savoiard venguèt fracassar li rocasses just darrièr Delfin.
S’acordam per reconóisser que despí Pèire lo Grand, lis artilhaires russos son entre li melhors dal mond, mas Delfin aviá vist just e tota la bateriá, emportaa per l’immensa clamor de l'”Avanti Savòia!” dals artilhaires, s’elancèt a la galòp e capitèt de passar sensa trabuc denant lo fòrt avant la segonda tiraa.
Lo sera al bivoac se beguèt ben de grapa, de “chianti”, i aguèt de cants e se parlèt ben (amb las mans de segur). Se discutèt de tot e dal contrari fins a tardi dins la nuech, mas l’acòrdi en tota situacion se faguèt per proclamar que lo sordat dal Piemont èra lo melhor dal mond!
Après, la guèrra estent ganhaa, Delfin fuguèt rapatriat lo 16 de genoièr dal 1856 e demobilizat. Arribèt a Niça per cuntar li sius autes faches e fuguèt premiat per una medalha commemorativa lo 15 de junh dal 1856.
Fuguèt un autre plec amb la guèrra d’Itàlia que se bussèron de potentas armaas en de bastètas sanginosas, qu’èran ren d’expedicions colonialas.
Tot se passèt entre mai e julhet dal 1859… mas que chàpol!
Après Montebelo, Palestro, Magenta, l’entraa a Milan, siguèt lo chaple de Solferino que l’orror menèt lo genevés Enric Dunant a fondar la Crotz-Roja. Per la siu mobilizacion dins l’armaa dal Piemont-Savòia-Sardenha, Delfin es mandat a l’escòla dal Gèni de Turin e ne’n sòrte Sota-Comissari lo 1r de febrier dal 1860. Es aitant lèu promogut Sota-Comissari de 1ra classa amb al grad de Capitani.
Sabiái ren de la siu participacion a las operacions militaras e me demandi se siguèt engatjat ò se demorèt a l’escòla dal Gèni per li tres meses de guèrra. Ce qu’es de segur, es que siguèt decorat de las medalhas commemorativas italianas dal Risorgimento dal 1848 al 1870 e de la guèrra d’independéncia, coma de la medalha francesa de la campanha d’Itàlia conhaa a l’efigiá de Napoleon lo IIIn.
L’atribucion d’aquelas distincions exclua que sigue demorat a l’escòla dal Gèni de Turin per li tres meses de la campanha dal 1859 sensa participar a las operacions de terren.
Es ver que per lis italians las guèrras d’independéncia son ren limitaas a la campanha de mai a julhet dal 1859, mas que se son perseguiás fins en lo 1860 e mai fins a l’ocupacion de Roma en lo 1870.
Pòt doncas i èstre una equivòca concernent li condicions d’atribucion de la medalha commemorativa de l’unitat italiana dal 1848 al 1870, mas ren per aquela de la guèrra per l’independéncia e l’unitat d’Itàlia, que lo riban tricolor d’aquesta a doás barretas, l’una dataa dal 1859, e l’autra dal 1860.
De mai, la medalha francesa concerna ben la “campanha d’Itàlia dal 1859” e a ben lo nom de las batalhas: Montebelo, Palestro, Turbigo, Magenta, Marinhan, Solferino… una vera leiçon d’istòria!
Alora de segur: Delfin demorèt ren sus li bancs de l’escòla en lo 1859 mas i es ben anat per se far petar lo morre.
Brau l’artista!
Robèrt LACAPÈLA (en gavòt de Còntes)
