Baldi e Napoleon, un jorn
La scèna si passa a Bendejun. Li personatges son Garibaldi o “Baldi”, Fina e Berto lo maselier. Li personatges de l’istòria pòrtan tots d’estranoms. Èra d’usança de donar d’estranoms d’òmes celèbres en lo vilatge.
Un d’aquei jorns magnifics dont mai que mai la vida tira drech, Fina, marriá (1) redrís, un chícol chautron mas bòna coïnièra, la miu garda norricièra, faiá la siu bugaa (2) de faudil a pitòco (3) coma cad’ an pauc a l’entorn de Pascas. Per li tròces de vuèl que Berto lo bochier talhava tant bèl que sigue, anaviam tot’ als doi a piòta al Moran. Fina faiá siua l’usança d’en coïnar un còup per an doas o tres lescai, sonaas finda elai “lescai a pitòco” (4), per onorar aquel jorn de prevenda netiaira. E si pareisse… que son melhorai que las autrai lescai naturai.
Ce qu’èra bèl aquel jorn èra ren la promessa d’un past pontilhós, pas de mai la passejaa despí maijon dont s’escòntra totplen de mond en camin o dal bochier, èran li propòsts que si diguèron e que faràn nàisser en lo miu teston de sèt ans una grana de bastian-contrari de l’Istòria segura…
“Baldi – Veguessiatz un pauc aiçò, totòira Mossur (5) s’es arrecampat tant vito per lo siu atge que Dandi pas pus que ieu avèm ren porgut faire. Semblaviam a doi manigordos mencionats de veire s’arregolar lur botin. Avèm corrut, corrut, coma doi espaventats sensa poder li passar la còrda al còl.
Berto lo maselier – Pinta gàbia, vai pagar per ne’n faire de sarcissas de trulle e de sarcissons d’ai, brut que siás. E aquel Dandi que si moca ren ‘b’un fus, poiá ren venir aquí ‘mé tu ? Animals ! Avètz ren vergonha de tradir aquel bòn pacti, de faire si languir tota una populacion qu’aspèra lo siu sang, la siu carn per manjar…
Baldi – « Mossur » s’es prefondut en lo valon de Marghier (6) ! Mé totplen de pena, un bèl cotèl e tres sòus de mai, anam ti faire la mitan dal trabalh. Per l’estirassar dal valon, cal de tota maniera lo morcelonar. E bessai per lo còup, li trulles son ja faches e ronhats dals garris en aquest’ora. Qu’en si prefondent, lo paure Mossur a esparpalhat li sius buèls.
Fina – Garibaldi, un mòt de pus e mi senti pas ben. Berto as ren un pauc d’aquel aig’ ardent qu’es tant bòn per l’estómegue rapòrt en aquel masson de rulat que la tiu Dòra li mete dintre ?
Berto lo maselier – Fina, òira lo temps es ren a l’estómegue e l’aigavit l’as finit li a 15 jorns quora siás venguá per li bisteques e qu’as vist Dòra córrer après n-aquel vuèl mé la maçòla per l’estrapassar en lo prat.
Garibaldi, vau ti dire que se mi menatz ren, tu e lo tiu compaire Napoleon (7) lo Dandi, la despuèlha mortala de Mossur -e sens’ un sòu de mai-, serà la revolucion en lo vilatge…
Ieu sus lo camin de maijon, a l’Estar vièlh, mi pantaiavi a tots aquels òmes grandioament conoissuts que fan nòstra glòria, Bendejuniers trompetaires, rolhoses e cresta-pòrcs. Fina romiava lo despiech de n’aver agut de branda. Un còup arribat diguèri tot urós :
Ieu – Papa, mama, pepe, ai rescontrat Garibaldi l’òme a la pistòla, a la cafetièra d’argent (8). L’ai vist Garibaldi parlava dal siu amic Napoleon, cresiái, pensavi qu’èra un gran soldat Napoleon mas non, es un “dandy” (9).
Ven a mal per lo fraire dal Rei (10), es mòrt en lo valon. Mas se lo menan pas d’al maselier per ne’n faire de sarcisson serà la revolucion…”
Reinat BERMON, de Bendejun
Nòtas:
- Dins aquela zòna dal País Gavòt, á se ditz [oe]
- Dins aquela zòna dal País Gavòt, la terminason –aa (particip passat feminin) se ditz [aw] e coma dins tot lo País Alpin, la terminason –at (particip passat mascle) se ditz [a]
- Estòfa
- Aparéncia de la carn, una miu cara parenta dispareissua en lo 2000 a 97 ans, Marcèla Conrieri-Cristini, da pichina aviá fach siua aquel’ expression per sonar lai lescai panaas
- Mossur era lo nom de la vièlha sauma de Dandi
- Valon de Marghier : valon de Coarasa en un bèl luec sonat la Sèna, de faça al Moran
- Napoleon èra lo siu ver nom de batisme, Dandi era lo siu faus-nom
- Aquel’ istòria remembra que al miu, si tròba sempre òira, una cafetièra a l’efigia de Napoleon III e una bèla pistòla de caça a doi cans que Garibaldi aviá regalat als mius vièlhs dal costat de ma maire naissuá al Pòrt de Niça, aisinas que se son transmesas religiosament dins la familha
- Dandy : en francés dins lo tèxto
- Lo fraire dal Rei èra sonat parier Mossur. La confusion es naissuá d’aiçò, poiái ren saupre que lo Mossur de que parlava Baldi èra una sauma, e dal miu temps, lai mainaas ‘staïan chutos