Sa pàgina de si escolans de vivaroalpenc a Coarasa, valaa dal Palhon de Còntes
So país, un vilatge de poesia
Avèm un bèl país qu’es un de si 100 pus bèls vilatges de França. Es en montanha, en sa valaa de so Palhon de Còntes. Avèm s’aiga de so Feríon que cala nuech e jorn. S’estiu i son de vacanciers, s’ivèrn es mai quiet, e ansin so païsòt viu tot s’annaa. De totas sasons, per so mond qu’i platz de marchar es ben tanben. Per sas gents i a de que far. Si bolets après una bòna ramaa, en esperar que si sangliers auràn ren tot laurat. Sa montanha es pròpi bèla, s’escais nom de so país es “so vilatge de so solelh” e l’aiga ne’n mancam gaire per metre dins so gòto e far chinchin.
Dins aquel ambient qu’avèm sa familha d’escrivans occitans Alan e Guiu Pelhon, saluam a prepaus Madama Pelhon que siguèt longtemps escolana de so nòstre cors. Alan èra mai so poèta, e si sius trabalhs foguèron pron publicats. Trabalhava coma institutor pi coma bibliotecari, estaïa a Niça. A escotar si sius cuents en so siu 33 torns “Brami” e per exemple “Sa Regina Joana” faguèt pròpi de cap-d’òbras en so parlar dal país (ndlr : que sa versíon escricha de sas paraulas aguèt quarquas subre correccíons nissardas : “arrestaa” remplaçat per “arrestada”…). Es Alan que fondèt en so mes de julh de so 1971 so “Centre Cultural Occitan País Nissart” devengut pi “Centre Cultural Occitan País Nissart e Alpenc” amb al siu amic cantaire e musicaire de sempre so regretat Maurís.
Alan èra mai l’intellectual e so poèta. Guiu escriviá sigue en nissart sigue en gavòt en recercar sempre so mòt just. Fuguèt publicat per so siu amic de sempre, Joan-Luc Sauvaigo. D’un temps existiá sa revista “Le Ficanas de Coaraze” que teniá una rubrica “Al país nostral”, ben de mond escrivian tot ce que volian, en gavòt, en nissart, en faire un mesclum de tot. Guiu escriviá d’articles sus sa gramàtica gavòta, de provèrbis, i èran de tèxtes de so cònsol Pau Mari de Toana.
E ancara, a so mes de març, so cantaire Maurís acompanhat de si sius amics, venguèt nos ralegrar sas aurelhas en interpretant de cançons escrichas entra autras per Alan Pelhon. So cantaire Crestian contava quarques estrabalòcs da far rire en aquel grèu temps de dangier nuclear. Una bèla seraa de mai de passaa, en convivéncia, sensa èstre separats per la televisíon.
Enfin, Pau Mari es una figura literària, el qu’en so 1953, siguèt so mai jove cònsol de França e qu’òu demorèt 18 ans de temps, creèt just après en so 1955 a so vilatge “Les Rencontres Poétiques de Provence”, presidaas per Jean Cocteau. Escriguèt amb Alan Pelhon un bèl tèxt en occitan alpenc “Sa Regina Joana”.
Sas legendas
Avèm parlat de s’istòria de Sa Ròca ò Rocasparvièra, vilatjòt entra Coarasa e Duranús abandonat a so sègle 17en. Sa legenda diiá que sa regina Joana Comtessa de Provença e Comtessa de Forcalquier i èra venguá. Imaginatz-vos, una frema en so poler en aquel moment, èra pron en avança aquela istòria de paritat, perque gaire de païses aguèron una sobeirana en aquel temps. Mas es una legenda simbolica perque en so 1348, so sojorn de Joana dins sas sius possessíons d’Òc faguèt nàisser una fòrta mitologia que baptejèt de so siu nom quantitat de castèls, pònts, torres e camins. Si pensa qu’es degut en fin de so sègle 15en a s’istòrias escrichas per Cesar de Nostradamus que seràn repilhaas per d’autres autors après.
Èra sa darriera sobeirana provençala denant sa guèrra de successíon de Provença qu’entrainèt pi sa dedicíon de sas tèrras nòvas de Provença a Savòia en so 1388. Es interessant que si deviá cauvir entra Carlo Duc de Durazzo (Duràs) e Loís d’Anjau representant si capecians. En “sas tèrras nòvas de Provença” nomenaas après “Contea de Nissa” si cauviguèt d’evitar so partit capecian per anar devèrs Savòia e gardar una relativa independéncia (en distància, Savòia èra gaire a costat après passar tots si còls). E en so 1481, Provença s’es uniá a França “coma un principal a un autre principal” mas de fach coma siguèt en sa seguiá, anexaa a França. S’annaa passaa, si escolans de so cors e Cristòl fagueriam un carro de caramentrant per so carnaval de s’escòla de Coarasa, aguèt un bèl succès. Aquel de charavilh dins so país !
Sas meridianas
En so 1961, sota l’idèa de so cònsol Pau Mari, 4 primieras meridianas siguèron plaçaas sus sa façaa de sa comuna :
- « Les animaux fabuleux » de Georges Douking
- « La chevauchée du temps » de Mona Cristie
- « Les tournesols » de Gilbert Valentin
- « Les lézards » de Jean Cocteau
Continuèt sus sa plaça de sa glèia :
- « Blue Time », de Ponce Fidelio dich Angel Ponce de Leon
- « Le python et sa couronne en vert et or », conçu par Henri Bernard Goetz
- « Lou tems passa, passa lou ben » de Benjamin Vautier, dich Ben (que faguèt so lògo de sa ràdio Nissa Pantai)
- « Femme à l’heure » d’Alexandre Sosnowsky, dich Sacha Sosno. E mai sus sa murralha de s’escòla emb Patrick Moya, sus sa façaa de sa comuna emb Fabienne Barre e Henri Maccheroni.
Descubriretz mai d’autras meridianas un pauc d’en pertot so país. E coma ditz sa meridiana en versíon coarasiera òu direm esto còup : « So temps passa, passa o ben » !
Un testimòni
Trabalhavi dins si Camins de Fèrre. Pensavi m’estaire pròche Itàlia. M’arrestavi sovent a Brelh sus sa linha de trin Nissa-Coni. Es en so cafè de sa gara que parlavi emb so padron. Un còup saupèri que vendiá una maion a Coarasa e i sio vengut per viure.
Aquel vilatjòt m’a declenchat un quarqua ren de fòrt. Voliái i estaire e siguèt fach. So vilatge es plasent, ben de mond coma io estèm dins so vilatge vièlh, assocalat sus so mont. Avèm sa beguá damont a so plan de so Castèl, so comestible e tot ce que cal.
Si corses
Aicí se parla so dialècte occitan alpenc, e mai se avant faiam part de la comunitat d’aglomeracíon de Nissa, avèm parlat sempre so gavòt coma l’apelam. So cors foguèt albergat d’en primier per “So cercle republican” pi eira òu fèm gràcia a sa comuna de Coarasa. Coma far per un cors dins aquesta valaa en partent de gaire de cauvas ? Plan planin s’es fach e a marchat. Es un cors original, cadun i pòrta ce que vòl ben portar. Tant que sa marmita bulhe, so cubercèl fa de bruch.
Ai sauput per astre que so miu nom “Molié” ven de “Molier” ò “Moliier”. So molinier, aquel que s’ocupa de so defici, so molin, en gascon. Sa miu familha es d’origina gascona, mai precisament de so vilatge “de l’Euse” en Bearn a costat de Pau.
Aicí, segon qu’es so molin da farina, so mestier si ditz so “molinier”, e segon qu’es so molin d’òli si ditz so “deficier”. Perque èra s’edifici important, que s’òli es sempre una riquessa. Mòstra ben s’importància de respectar sa realitat linguística de so país -e so mond que parla ancara, per nos transmetre sa lenga- perque veem ben que sièm en Occitània. A so cors avèm sauput que partejam de traches comuns amb so resta de so país alpenc e tanben aquí amb de parlars auvernhats, lengadocians, e mai gascons. En Palhons, a L’Escarea e de so costat provençal de Vauboa (Valbonne) avèm emparat que si passa parier coma en Gasconha : “ua lua, so moliier, sas luetas, ti vau doar de faria”. Es de maniera similara si passa Al Morinhet, dion : “‘a lunha, ‘o morinhier, ti vau donhar de farinha”…
E mai, en Gasconha, en Coserans dins sa valaa de Salat e dins sas zònas a s’entorn s’emplegava s’article « so », si tròba d’alhors de noms de familha en Val d’Aran coma “Socasau”, que sinhifica “sa maison”. Nautres aicí, e mai se i es un chícol de mond que fan de niçardizacíon, es ancara utilizat aquel “so”. Es coma dins so rèsta de so País Gavòt, d’aquí fins a Tièri en passar per Levenç. E tanben en provençal de Grassa a Vença que totas aquelas regíons –per so mond que saup ancara parlar- dion ancara aquel “so”. Aquel de còup, ti càmbia de s’american. Un pecat, es que sovent ‘i ancians coarasiers parlan en “so” entra els, mas quora s’atròban denant un jove ò denant quarqu’un d’un autre vilatge, s’arrèstan ò parlan en “lo” per far ben coma en niçard ò provençal…
Amb una ora ò doás per setmana, pilha de temps per emparar a parlar sa lenga. Mas basta ren de venir e just escotar, cal participar. E mai, cal trabalhar a maion per que marche. Io ai comprat de libres que m’aviá conselhat so nòstre professor Cristòl. E plan plan ven. Si deu practicar per que marche una lenga, es coma un diesel, devèm ben s’escaufar e pi après si cal jeitar en l’aiga e : “fai parlar”. Al principi cadun fa d’errors, i fa ren, si corriege après, so principal es de començar. De tota sas valaas, vos cal venir per far viure sa lenga nostrala.
Mi platz de far si corses. Sus sa plaça de so Portal, un pauc d’espòrt, pilhatz s’escalinaa e i siètz, quarquas cadieras, dos tauliers. E serètz si benvenguts !
Testimònis de si escolans, e en memòria de sa degana de si nuòstres escolans Mma. Marcèla Peglion.
Mesa en colana amb Rogier Molié (Molier)