Valaas dals Palhons
País Gavòt das Alps Marítimas e Coarasa
PRESENTACION:
La Valaa dals Palhons (tèxt en contés)
La longor dal siu cors es de 36,4 qm. Lo mai aut sorgent de Palhon es a 1300 mètres d’altitud sus de las pendas dal mont Auri, pròche dal còl de Braus, a un trentenal de quilomètres al nòrd de Nissa. Lo siu bacin principal de 250 qm² se divisa en 4 diferents afluents -mas i son de variacions dins l’apelacion dals rius- : Palhon de Levenç, Palhon de Còntes, Palhon de l’Escarèa, Palhon de Laguet (ò riulet de Laguet), per formar, al nivèl de la comuna de Drap, lo Palhon de Nissa. La reünion d’aquels quatre rius en un solet, emb la penda fòrta, en una valaa estrecha rende li sius desbòrds importants e devastators quora arriban en amont de l’aglomeracion nissarda. Lo siu flus pò èstre de 500m3/s per li desbòrds decenals e de 1000 per li centenals. A l’época, la populacion èra alertaa per un sistèma de gàidas a caval galopant sus las ribas als brams de “Palhon ven ! Palhon ven !”.
L’aiga mestrejaa per de bastardèls, fuguèt desviaa per de galerias de captatge, fachas dins las ribas endigaas per de murralhas. L’aiga de Palhon, alimenta li beals per ajuar a accionar las ròdas dals molins de farina, de tan, de papier, edificis aparats darrier l’endigament.
Palhon es un flume violent e mai s’es sovent quiet (d’estiu es quasi a sec) ce que faguèt dire en d’unes cronicaires que lo Palhon apareisse mesme coma un riu abstrach, secret e mitic.
La valaa es poplaa de quasi 22 000 estatjans e es compausaa de 13 vilatges. 11 comunas practican istoricament l’alpin-gavòt, e doàs lo nissart (dich nissart de las còlas), e mai se en general lo nissart roiga un pauc l’usança dal gavòt. Li son:
[nom francés – nom gavòt (grafia clàssica/ mistralenca) – nomenalha dals estatjans]
- Bendejun – (en alpenc) Bendejun – Li bendejuniers
- Berre-les-Alpes – (alp.) Berra – Li berrencs
- Blausasc – (alp.) Blausasc – Li blausasquiers
- Cantaron – (en nissart) Cantaron/Cantaroun – Li cantaroniers/ Li cantarounié
- Châteauneuf-Villevieille – (alp.) Casternòu Vilavièlha ò Casternòu de Còntes ò Casternòu la Madòmna/ Casternòu Vilavielha o Casternòu de Contes o Casternòu la Madona – Li madonencs/ Li madounencs
- Coaraze – (alp.) Coarasa/ Couarasa – Si coarasiers/ Si couarasiers
- Contes (alp.) – Còntes/ Contes – Li conteses/ Li counteses
- Drap – (niss.) Drap – Lu/li drapencs/ Lu/li drapenc
- L’Escarène – (alp.) L’Escarèa – Li(s) escareascs/ Li(s) escareascs
- Lucéram – (alp.) Luceram, Luceran – Los luceramencs/ Lous luceramencs
- Peille – (alp.) Pelha – I pelhascs
- Peillon – (alp.) Pelhon/ Pelhoun – Li pelhonencs/ Li pelhounenc(s)
- Touët-de-l’Escarène – (alp.) Toet/ Touet – Li toascs/ Li touascs
So luec de Coarasa (tèxt en coarasier)
Al sorgent de sa valaa dal Palhon de Còntes, sa borgaa de Coarasa enauçaa a 650 mètres sus d’un suc, es poplaa de 659 estatjans.
Es parier so vilatge dal solelh que i porrètz veire si relòtge (ò cadrans) solaris de Cocteau, Valentin, Mona Christie, Doukine, Henri Goetz e Ponce de Léon:
Si sius monuments religioses ancians son sa capèla Sant Sebastian, sa glèisa dal sècolo 14en, sa capèla Nòstra Dòna dal Gressier ò sa capèla blua ornaa per so pintre Ponce de Leon:
Dins sei carrieras dal vilatge, porretz gardiar de detalhs d’arquitectura medievala amb de pèiras talhaas : lintals, pòrtas e fenèstras, arc brisat, entraas de cròtas e so famós portal (qu’a desapareissut !).
Si vilatges limitròfes son, en valaa d’en Palhons (Palhon de Còntes e de Pelha) per aquels situats al sud: Bendejun (5 qm), Còntes (10 qm) e Berra las Alps (14 qm), lo vilatge situat al levant es Luceram (17 qm). De s’autre costat dal mont Ferion, si tròba al ponent Levenç (26 qm) e al nòrd Duranús (34 qm).
Per presentar s’occitan dal país, vos prepausam doas mapas trachas de Guy MARTIN e Bernard MOULIN (“Grammaire provençale et cartes linguistiques”. Ed. Comitat Sestian d’Estudis occitans C.R.E.O-Provença difusion Edisud, 1998).
De notar que s’airal de prononciacion d’-S de plural existe fins a Còntes e se retròba mesme a Torreti-Levens ò en riba alpenca de mar a Esa, Gòrbs, fins damont etc. (mas ges Mentan).
Sel’orìgina dal nom de Coarasa
Coaraza vendriá de “Cauda Rasa” autrament dich “Coa rasa”. Mai d’una possibilitat sus sel’origina d’aquel nom son prepausaas. Si ditz que Coarasa vendriá de sel’época de l’Atge Mejan. Sis estatjans de Coarasa portavan si chivuses cortes e avian sa nuca rasaa contràriament a sa mòda de sel’época (si ditz que sis òmes avian si chivuses lòngs). Se ditz parier que sis estatjans de Coarasa aurian capturat so diaul e sel’aurian estacat amb de pega per sa coa. Se seriá pi copat sa coa per si liberar… d’aquela legenda ben populara entre si coarasiers d’aièr e d’encuei es naissut so blason de Coarasa : sus un fond jaune, una lagramua blua que sa siu coa es copaa. Sel’explicacion sa mai simpla es que so vilatge auriá so siu nom dal limbert sensa coa a s’imatge de sa forma dal confluent dal riu dal Gravier amb al riu de Palhon. Per si mai scientifics, Enric Sappia dona una explicacion mai sapienta : “Kos-Ar-Sara”, dal radical “Kos” volent dire “aiga” e “Sara” “benda de terra gerpa”.
Sa legenda de sa Regina Joana a Ròca Sparvièra
D’après Guiu Pelhon (Peglion) in Lo Ficanàs de Coarasa (vers 1970)
Sensa dúbito sa mai conoissua e sa mai tràgica es aquela de sa Regina Joana de Nàpol. Contessa de Provença, de Nissa e dal Piemont, succedèt al siu grand Robert d’Anjòu en lo 1343. Sa regina fuguèt traiá per si potents de Nàpol e so siu conhat Loís d’Óngria e deguèt alora fugir so reialme de Nàpol. Se refugièt en so siu castèl de Ròca Sparvièra dominant so Còl Sant-Ròc. Malastrosament si sius enemics retrobèron… sa regina sa velha de Calènas. Aquels marrits enchoquèron so capelan que fuguèt incapable de celebrar sa messa. Sa piosa regina que voliá absoluament assistre en aquela ceremònia, decidèt de calar a sa glèia en Coarasa. Profiechant de sa siu abséncia, sis enemics pilhèron si sius enfants e dals rèstas ne’n faguèron un past.
“Joana tornaa al castèl, afamaa dal frei e de sa fatiga, mangèt ben. Mas al cors dal past, se n’avisèt que si sius enfants avian despareissuts, crièt en quarqu’un per saupre ce qu’èran devenguts. Degun. Al final de córrer dins so castèl tot, trobèt un varlet mieg ensucat que li diguèt sa veritat, aviá manjat si sius enfants… Desesperaa, marchèt dins tot so país en bramant de tot còntra aquels malfatans e aquel triste astre.
Sel’origìna e sa legenda son doàs cauas diferentas mas fan parier part de sa nòstra istòria coarasiera. En realitat sa Regina Joana aguèt mingo enfants e venguèt jamai a Coarasa…
Per mai d’informacions: